ΠΑΤΟΣ ΚΥΨΕΛΗΣ: Ανοικτός ή κλειστός;

Γράφει ο Γιάννης Ζαχαρίου εκπαιδευτής μελισσοκομίας...
Πάνε δέκα χρόνια από τότε που ήρθε και στη Σάμο ο πολιτισμός του κινητού  πάτου με σήτα. Κάθε αρχή και δύσκολη – περίεργη, άγνωστη.

Κοιτάζουμε τους νέους πάτους, τους περιεργαζόμαστε, εντυπωσιαζόμαστε με το έξτρα συρταράκι της Μετσοβίτικης τεχνοτροπίας, απλώνουμε τα χέρια μας και αγοράζουμε άλλος έναν για δοκιμή, άλλος περισσότερους. Έτσι, γιατί θέλουμε να είμαστε πρωτοποριακοί, να μη μείνουμε πίσω από την  πρόοδο του πολιτισμού.




 Το φθινόπωρο, μετά τον τελευταίο τρυγητό, έχω έτοιμους 17 πάτους που προμηθεύτηκα από το συνεταιρισμό και τους εγκαθιστώ όλους μέσα στο κοπάδι χωρίς να κάνω διακρίσεις σμηνών γιατί προσπαθώ να διατηρώ ισοδύναμες κυψέλες. (Όλες οι κυψέλες είναι τοποθετημένες πάνω σε πλίνθους, 20-25 cm από το έδαφος).  Κατά τη διάρκεια του χειμώνα τα συρτάρια παραμένουν ελαφρώς ανοιχτά έως μισάνοικτα. Χαίρομαι  που δημιουργείται και μία επιπλέον προέκταση στη σανίδα πτήσης. Όμως,  στις προχωρημένες επιθεωρήσεις  τις άνοιξης διαπιστώνω ότι τα συρτάρια έχουν σφηνώσει και δεν τραβιούνται προς τα έξω. Σκέφτομαι μήπως έχουν φουσκώσει από την υγρασία του χειμώνα. Διαπιστώνω, όμως, ότι έχουν κολλήσει από τα απολεπίσματα του μελισσιού και μαζί με αυτά διακρίνω και εκκολαπτόμενο κηρόσκορο. Αμέσως, αφαιρώ τα συρτάρια και μένει πλέον μόνο η σήτα. Την ίδια στιγμή στα υπόλοιπα μελίσσια που έχουν ξύλινους μασίφ κινητούς πάτους συμβαίνει το αυτονόητο: Καθαρισμό βάσης θα κάνω μόνο στα αδύνατα – προβληματικά, αν υπάρχουν. 
Η σοβαρή όμως παρατήρηση που έχω να κάνω είναι η ακόλουθη:  Στην καρδιά του καλοκαιριού και προς το τέλος του, όταν οι αποικίες των σφηκών και σερσενιών βρίσκονται σε πλήρη έξαρση, τα καταστροφικά αυτά για τη μέλισσα έντομα, βόσκουν περισσότερο τις κυψέλες με σήτα σε σημείο καθήλωσης. Η εικόνα  της κυψέλης είναι υποτονική, ούτε μία μέλισσα στη σανίδα πτήσης (κοινώς αυλή), τη στιγμή που όλες οι άλλες αποικίες έχουν το γένι της φρουράς.  Το γεγονός αυτό με έβαλε σε σκέψεις: συμβαίνει γιατί η κυψέλη μας διατηρεί μεγάλη επιφάνεια ακάλυπτη και εξέρχονται ζωτικές οσμές που προσελκύουν τους πτερωτούς εχθρούς ή γιατί με τη σήτα στη βάση έχουμε μεγάλη απώλεια φερομόνης της βασίλισσας και το μελίσσι συστέλλεται προς το εσωτερικό του εγκαταλείποντας την σανίδα πτήσης  για να ζει όσο γίνεται από πιο κοντά τη δόση ισορροπίας, την οσμή της βασίλισσας ;

Στο βιβλίο ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ (Επιστήμη & Εφαρμογή) του Μιχάλη Δ. Υφαντίδη,  σελ. 100, § 3η, αναφέρεται σχετικά:  «…η παρουσία της βασίλισσας μέσα στη σκοτεινή κυψέλη γίνεται αισθητή από τις εργάτριες χάρη στη χημική επικοινωνία, με την κυκλοφορία δηλαδή των φερομονών της. Η κυκλοφορία και η κατανομή των φερομονών γενικά μέσα στο μελίσσι πετυχαίνεται α) με τη συχνή φυσική επαφή των συνωστισμένων μελισσών, β) με την τροφάλαξη και γ) με την ενεργητική κυκλοφορία του αέρα……….». Επίσης, πολύ παραστατικά μας το δίνει και ο HENRY CLEMENT στη Σύγχρονη μελισσοκομία, σελίδα 59, § 1η :«Οι βασιλικές φερομόνες……. επιδρούν στη συνοχή του σμήνους των μελισσών και στη συμπεριφορά της «αυλής» ».

Οι παρατηρήσεις μου πάνω στους κινητούς πάτους με σήτα διήρκησαν τέσσερα χρόνια και φυσικά έκτοτε εγκατέλειψα τη χρήση τους.   

Παρακαλώ οι ειδικοί ερευνητές να πάρουν θέση στο συγκεκριμένο θέμα.

Για περαιτέρω προβληματισμό σας προτρέπω να διαβάστε το υπέροχο άρθρο που ακολουθεί και έχει αναρτηθεί στην ακόλουθη  ιστοσελίδα
Φερομόνες: Το f/b των μελισσών.

Τόσο τα φυτά όσο και τα ζώα, παράγουν έναν πολύ μεγάλο αριθμό χημικών ουσιών που χρησιμεύουν για να ανταλλάσσουν μεταξύ τους μηνύματα – κάτι σαν το δικό μας το f/b δηλαδή! Από όλα τα άλλα ζώα, τα έντομα είναι εκείνα που έχουν αναπτύξει σε μεγαλύτερο βαθμό αυτού του είδους την «τηλεπικοινωνία», αφού δεν έχουν την δυνατότητα ούτε να μιλήσουν, μα ούτε και κάποιους ευδιάκριτους ήχους να βγάλουν.

Η επικοινωνία μέσω της όσφρησης λοιπόν, είναι σημαντική για την επιλογή της τροφής τους, για τη θέση που θα αποθέσουν τα αυγά τους, για την άμυνά τους, για την επίθεσή τους, για την αναπαραγωγή τους και για την οργάνωση της κοινωνίας τους.

………………………………………………………………………….

Οι φερομόνες, από τη μεριά τους που είναι και αυτές που μας ενδιαφέρουν περισσότερο, είναι χημικές ουσίες οι οποίες απελευθερώνονται από έναν οργανισμό και επηρεάζουν τη φυσιολογία ή τη συμπεριφορά ενός άλλου οργανισμού, του ίδιου όμως είδους.

Οι φερομόνες, χωρίζονται και αυτές σε δυο μεγάλες κατηγορίες:

Στις «απελευθερωτικές» που προκαλούν άμεση αλλαγή συμπεριφοράς του οργανισμού που τις δέχεται, όπως η σύζευξη της βασίλισσας, ο συναγερμός των φρουρών της κυψέλης κλπ, και στις «προδιαθετικές» που επηρεάζουν την φυσιολογία του οργανισμού που τις δέχεται και δρουν κάπως καθυστερημένα, μα που όμως έχουν διάρκεια. Τέτοιες φερομόνες είναι αυτές που παράγει η βασίλισσα, μα και ο γόνος και που δρουν κατασταλτικά στην ανάπτυξη των ωοθηκών των εργατριών μελισσών.

Από χημικής πλευράς θα λέγαμε πως οι φερομόνες αποτελούνται κυρίως από οργανικές ενώσεις που περιέχουν άνθρακα, υδρογόνο και οξυγόνο, αλλά και άζωτο και χλώριο. Μεταφέρονται με τον αέρα και για αυτό το λόγο είναι πτητικές - πολύ πτητικές αν το μήνυμα που πρέπει να μεταφερθεί είναι επείγον, όπως του συναγερμού, λιγότερο πτητικές αν το μήνυμα δεν έχει το χαρακτήρα του επείγοντος, όπως της συγκέντρωσης των κηφήνων στους τόπους αναπαραγωγής τους.

…………………………………………………………………………..

Μετά από την γενική αυτή παρουσίαση, καλό θα είναι να προσπαθήσουμε να θυμηθούμε τις φερομόνες που παράγουν «ειδικά» οι μέλισσές μας, έτσι όπως έχουν μελετηθεί και καταγραφεί, από τους ειδικούς βιολόγους επιστήμονες.

Οι βασίλισσες παράγουν τις εξής φερομόνες: Συγκρότησης του σμήνους, αναστολής της ανάπτυξης των ωοθηκών των εργατριών μελισσών, αναστολής της κατασκευής βασιλικών κελιών, προτροπής συλλογής τροφής στις εργάτριες, προσέλκυση κηφήνων για ζευγάρωμα, σταθεροποίησης του τσαμπιού στους αφεσμούς.

Οι εργάτριες παράγουν τις εξής φερομόνες: Συναγερμού, προσανατολισμού, άμυνας, σταμπάρισμα τροφής, σηματοδότηση εισόδου και τέλος σταθεροποίησης του τσαμπιού κατά τη διαδικασία της σμηνουργίας.

……………………………………………………………………….

Από όσα γράψαμε πιο πάνω, γίνεται αμέσως κατανοητό πως τα έντομα γενικά και οι δικές μας οι μέλισσες ειδικότερα, έχουν αναπτύξει για λογαριασμό τους, τους δικούς τους κώδικες «τηλεπικοινωνίας» και πληροφόρησης, πολύ πριν εμείς οι άνθρωποι αναπτύξουμε τα τηλέφωνα, το διαδύκτιο και το f/b.

Έτσι λοιπόν είναι απόλυτα φυσικό, εμείς να μη μπορούμε ούτε να ακούσουμε, ούτε να δούμε, μα ούτε και να μυρίσουμε – για να κυριολεκτήσουμε - τις φερομόνες που παράγουν για λογαριασμό τους οι μέλισσές μας. Εκείνο όμως που μπορούμε να κάνουμε, είναι να τις παρατηρούμε και μέσα από αυτή τη παρατήρηση να «αντιλαμβανόμαστε» τις φερομόνες που παράγουν και το τρόπο που, μέσω αυτών, επικοινωνούν!

…….…μην με ρωτάς,  δεν τους ξαναχρησιμοποιώ !

Γιάννης Ζαχαρίου Καθηγητής Μουσικής – Μελισσοκόμος Σάμος