Τροφοδότηση μελισσιών: Όλα τα μυστικά από παλιό μελισσοκόμο

 

Η τροφοδότηση των μελισσιών είναι ένα τεράστιο κεφάλαιο της μελισσοκομίας που καταταλαιπωρεί μέλισσες και μελισσοκόμους. Τι είναι όμως τροφοδότηση, πως προέκυψε, πως μπορεί να γίνεται, πότε  και για πόσο χρονικό διάστημα. Αυτά είναι τα βασικά ερωτήματα που «βασανίζουν» τον κάθε, νέο κυρίως, μελισσοκόμο και σε αυτά όλα θα προσπαθήσουμε να απαντήσουμε με το σημερινό μας άρθρο. 

 Πριν όμως να μπούμε στο κυρίως θέμα μας, θεωρούμε σκόπιμο να θυμηθούμε μαζί κάποια πράγματα που έχουν να κάνουν με τη διατροφή των μελισσών μας.

Οι μέλισσες λοιπόν για να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν χρειάζονται κάποια θρεπτικά συστατικά, όπως συμβαίνει με τον κάθε ζωντανό οργανισμό αυτού του κόσμου. Χρειάζονται κυρίως πρωτινές για να μεγαλώσουν (αναπτυχθούν), υδατάνθρακες για να εργαστούν, αλλά  και διάφορα λιπίδια, βιταμίνες, και  ανόργανα άλατα που συμβάλουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, στις δυο πιο πάνω αναφερόμενες φάσεις – της ανάπτυξης και της εργασίας τους, δηλαδή.

Τις διατροφικές τους αυτές  ανάγκες οι μέλισσες τις καλύπτουν εξ ολοκλήρου από το νέκταρ -μελίτωμα που περιέχουν κυρίως υδατάνθρακες και τη γύρη των φυτών που περιέχουν κυρίως πρωτεϊνές.

Όπως όμως γνωρίζουμε, τα φυτά δεν δίνουν όλο το χρόνο τα ζωτικά τους αυτά προϊόντα στις μέλισσες. Αυτό το κάνουν κυρίως την άνοιξη και το καλοκαίρι και λιγότερο το φθινόπωρο, ενώ δεν δίνουν σχεδόν τίποτα κατά τη διάρκεια του χειμώνα. Οι μέλισσες από την άλλη μεριά, που το γνωρίζουν αυτό, έχουν προσαρμόσει το κύκλο ζωής τους στις προτιμήσεις και τα κέφια των φυτών.

Έτσι, αναπτύσσονται πολύ την άνοιξη, δημιουργώντας μεγάλους πληθυσμούς, συλλέγουν πολλές προμήθειες το καλοκαίρι, μειώνουν τα μεγέθη τους το φθινόπωρο, συμπληρώνοντας ότι βρουν σε προμήθειες για να «μη τρώνε από τα έτοιμα» του καλοκαιριού και τέλος υποδέχονται το χειμώνα με μικρούς σχετικά πληθυσμούς και πολλές καλοκαιρινές, κυρίως, προμήθειες, εξασφαλίζοντας έτσι την επιβίωση της αποικίας τους, μέχρις ότου έρθει η επόμενη άνοιξη και ξεκινήσει και πάλι ο «κύκλος» της ζωής τους.

Αν τώρα λάβουμε στα υπ’ όψη μας πως ένα μελίσσι μαζεύει περίπου 70 κιλά μέλι το χρόνο και θέλει 60 περίπου κιλά για να επιβιώσει, βγάζουμε εύκολα το συμπέρασμα πως με τους κατάλληλους χειρισμούς, εμείς οι μελισσοκόμοι θα μπορούσαμε να αφαιρέσουμε το πλεόνασμα ασφαλείας των 10 κιλών  (70 -60 = 10) που από φυσική πρόνοια συλλέγουν οι μέλισσες και όλοι να ήμασταν ευχαριστημένοι!

Αυτοί όμως οι υπολογισμοί είναι θεωρητικοί και δεν ισχύουν στην πράξη, και αυτό οφείλεται σε δυο λόγους. Ο ένας είναι οι ανθρώπινες δραστηριότητες, που έχοντας επιδράσει με διάφορους τρόπους στο φυσικό περιβάλλον, έχουν περιορίσει την αποδοτικότητα των φυτών και ο άλλος είναι ο ίδιος ο άνθρωπος-μελισσοκόμος, που ενεργώντας με πλεονεξίας και κάποιες φορές με απληστία, σκέφτηκε πως θα μπορούσε να πάρει περισσότερο μέλι από τα μελίσσια – να πάρει όχι μόνο το περίσσευμα των 10 κιλών, μα και ένα μέρος απ αυτό που χρειάζονται ... για τον ετήσιο κύκλο τους.

Κάνοντας αυτή την επιλογή, ο σύγχρονος «εντατικός μελισσοκόμος», δεν μπορεί παρά να τροφοδοτήσει τα μελίσσια του με άλλες τροφές-υποκατάστατα του φυσικού μελιού, που έχουν πολύ μικρότερη αξία από το μέλι, όπως είναι η ζάχαρη και τα παρασκευάσματα αυτής.

Ξεκινώντας λοιπόν από το πρώτο ερώτημα, δηλαδή τι είναι τροφοδότηση μελισσιών, θα απαντούσαμε ότι τροφοδότηση μπορούμε να αποκαλέσουμε την,  με οποιωνδήποτε τρόπο, παρέμβαση του μελισσοκόμου στη διατροφική λειτουργία των σμηνών.

Αυτή μπορεί να αποτελείται από εντελώς φυσικά προϊόντα, όπως μέλι ή από επεξεργασμένα προϊόντα όπως, η ζάχαρη για παράδειγμα. Μπορεί να περιλαμβάνει πρωτεΐνες,  υδατάνθρακες, άλλα διατροφικά συμπληρώματα ή και συνδυασμούς αυτών, και μπορεί να προσφέρεται στα μελίσσια για ένα σωρό διαφορετικούς λόγους, με σημαντικότερους τη συμπλήρωση προμηθειών, κυρίως κατά την χειμερινή περίοδο, και τη διέγερση της βασίλισσας για ωοτοκία, κυρίως νωρίς την άνοιξη και στα  μέσα του φθινοπώρου.

Στο άρθρο μας αυτό θα μας απασχολήσει μόνο η τροφοδότηση που περιλαμβάνει υδατάνθρακες –μέλι ή ζάχαρη δηλαδή, αφήνοντας για αυτή που περιλαμβάνει πρωτεΐνες για ένα επόμενο άρθρο.

Αυτού του είδους λοιπόν η τροφοδότηση, που αποτελεί και την πιο συχνή που κάνουμε εμείς οι μελισσοκόμοι στα μελίσσια μας, γίνεται όπως αναφέραμε ήδη είτε για να συμπληρώσουμε κάποιες  προμήθειες που εμείς οι ίδιοι αφαιρέσαμε από τα μελίσσια μας – αυτό γίνεται κυρίως το χειμώνα – είτε για να εξιτάρουμε τη μάνα να αυξήσει ή διατηρήσει την ωοτοκία της.  

Η τροφοδότηση για τη συμπλήρωση αποθεμάτων όμως, μπορεί να γίνει και κάποιους μήνες που σε κάποιες περιοχές υπάρχουν κενά ανθοφορίας, όπως είναι ο Μάης για παράδειγμα ή και ο Αύγουστος -  μετά το θυμάρι - στα ξηροθερμικά νησιά μας.

Ας δούμε τώρα το πως μπορεί να γίνει – δηλαδή τους τρόπους που υπάρχουν, μα και τα «υλικά» τροφοδότησης που μπορούμε και που ενδείκνυται να χρησιμοποιήσουμε, για τις δυο αυτές διαφορετικές αιτίας τροφοδότησης.

Ο καλύτερος τρόπος θα ήταν να είχαμε τη δυνατότητα να τροφοδοτήσουμε τα μελίσσια μας με μέλι ή έστω με κάποιο παρασκεύασμα που να περιέχουν μέλι, όπως είναι το ζαχαροζύμαρο, για παράδειγμα, που είναι μια ανάμειξη μελιού και άχνης ζάχαρης. Αυτό όμως, για ένα σωρό λόγους, κυριότεροι από τους οποίους είναι το υψηλό κόστος, αλλά και ο κίνδυνος μεταφοράς ασθενειών, αν το μέλι δεν είναι δικό μας, σπάνια εφαρμόζεται στις μέρες μας.

Ο κλασικός, φτηνότερος και πιο δημοφιλής σήμερα, τρόπος τροφοδότησης είναι αυτός που γίνεται με παρασκευάσματα της ζάχαρης, όπως είναι το απλό γνωστό μας σιρόπι και η ζύμη τύπου βανίλιας.

Το σιρόπι ζάχαρης είναι ο πιο ενδεδειγμένος τρόπος όταν πρόκειται για διεγερτική τροφοδότηση σε αναλογία 1/1 (ζάχαρη-νερό) και όχι 1/2 που πίστευαν και εφάρμοζαν παλαιότερα – μάλιστα κάποιες έρευνες μιλάνε ακόμα και για ακόμα πιο πυκνό σιρόπι (2/1). Αυτού του είδους η τροφοδότηση θα πρέπει να γίνεται σε μικρές καθημερινές δώσεις (150-250 γραμμάρια) και για περιορισμένο χρονικό διάστημα – έως 10 μέρες.

Αντίθετα, η υγρή τροφοδότηση μέσω σιροπιού οποιασδήποτε πυκνότητας, πρέπει να αποφεύγεται όταν οι θερμοκρασίες είναι χαμηλές, κάτι που συμβαίνει κυρίως το χειμώνα. Σε αυτές τις περιπτώσεις η καλύτερη λύση είναι το ζαχαροζύμαρο ή αν αυτό δεν υπάρχει, το ζυμάρι τύπου βανίλιας.

Να αναφέρουμε επιγραμματικά πως τροφοδότηση μελισσιών γίνεται και στις εξής περιπτώσεις:

Στην συνένωση μελισσιών.

Στο κόψιμο μελισσιών, για δημιουργία παραφυάδων.

Στη εισαγωγή νέας βασίλισσας στο μελίσσι.

Στην βασιλοτροφία.

Και όταν ξαφνικά χαθεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού από εξωγενείς παράγοντες, όπως δηλητηριάσεις για παράδειγμα.

Τέλος θα ήταν παράληψη να μην αναφέρουμε και την απαράδεκτη και απόλυτα κατακριτέα πρακτική κάποιων συναδέλφων να τροφοδοτούν με σιρόπι τα μελίσσια τους κατά την διάρκεια της συλλογής και αποταμίευσης μελιού – κύρια ανθοφορία- εκμεταλλευόμενοι την ψευδαίσθηση που δημιουργεί αυτό στις συλλέκτριες, ότι τάχα έξω υπάρχει άφθονη τροφή. Αυτό με τη σειρά του τις οδηγεί στους αγρούς ακόμα και σε περίοδο περιορισμένης ανθοφορίας και πράγματι η απόδοσή τους αυξάνεται, μα το μέλι που μας δίνουν είναι απλά... ακατάλληλο!

Να αναφέρουμε ακόμα πως υπάρχουν ένα σωρό τροφοδότες στην αγορά μα η λύση της ατμοσφαιρικής πίεσης ή του μπουκαλιού, όπως είναι ευρύτερα γνωστός είναι ο πιο πρακτικός και φτηνός  από όλους. Σε ένα πλαστικό μπουκαλάκι του μισού λίτρου – έχουν ήδη κυκλοφορήσει και πλακέ μεγαλύτερης χωρητικότητας – βάζουμε το σιρόπι και του ανοίγουμε μικρές τρυπούλες στο κάτω του μέρος. Λόγω της ατμοσφαιρικής πίεσης και του σχετικού ιξώδους που έχει το σιρόπι, αυτό δεν στάζει και εξέρχεται από το μπουκάλι μόνο όταν το ρουφήξουν οι μέλισσες, δημιουργώντας έτσι υποπίεση.

Το ζυμάρι τύπου βανίλιας από την άλλη μεριά, πρέπει να προτιμάται στη δίκιλη συσκευασία επειδή, τοποθετούμενο στα πλαίσια πάνω από το γόνο, δημιουργεί μια πολύ καλή θερμομονωτική ασπίδα στο μελίσσι, συγκεντρώνοντας συγχρόνως και την επί πλέον υγρασία που αυτό δημιουργεί!

Κλείνοντας, να συμβουλεύσουμε όλους τους συναδέλφους μελισσοκόμους – τους νέους ιδιαίτερα- πως οι κλασικές, απλές και παραδοσιακές λύσεις τροφοδοσίας είναι οι καλύτερες και όταν και για όσο χρόνο χρειάζεται να τις εφαρμόζουν - με τρόπο ορθόδοξο και με σύνεση  πάντα - αυτές να προτιμάνε. 

Επιμέλεια: Μανόλης Δερματης, ερευνητής μελισσοκόμος, συγγραφέας του βιβλίου "Η Ιστορία Μιας Βασίλισσας"