Μελισσοτροφές τοξικές λόγω HMF - Βανίλια εμπορίου

Οι μελισσοκόμοι τροφοδοτούν τα μελίσσια τους για να τα ενισχύσουν σε περίοδο που οι διαθέσιμες τροφές είναι περιορισμένες, για να αυξήσουν την επιτυχία χειρισμών όπως είναι το κτίσιμο κηρηθρών, η εισαγωγή βασιλισσών, η συνένωση ή ακόμα για να διεγείρουν την εκτροφή γόνου. Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι παρασκευάζουν οι ίδιοι την τροφή με ζάχαρη εμπορίου, μέλι και γύρη που συλλέγουν από τα μελίσσια τους, αρκετοί όμως χρησιμοποιούν μελισσοτροφές εμπορίου ως μια εύκολη και γρήγορη λύση.


Η αντικατάσταση του μελιού και της γύρης, δηλαδή των φυσικών τροφών των μελισσών με τεχνητές τροφές όπως είναι η ραφιναρισμένη ζάχαρη, τα ιμβερτοποιημένα σιρόπια, τα υποκατάστατα γύρης που συνήθως περιέχουν σόγια κ.ά περιορίζουν τη φυσιολογική ανάπτυξη και λειτουργία του μελισσιού και ενίοτε είναι τοξικά για τις μέλισσες.


Η τοξικότητα στις μέλισσες προκύπτει από την ουσία 5-(υδροξυμεθυλο)-φουρφουράλη (ΗΜF), η οποία παράγεται ως παραπροϊόν κατά την «ιμβερτοποίηση», δηλαδή τη διάσπαση της κοινής ζάχαρης (σακχαρόζης) σε απλά ζάχαρα (γλυκόζη και φρουκτόζη) με τη χρήση οξέων ή ενζύμων και παράλληλης θέρμανσης. Η τοξικότητα των ιμβερτοποιημένων τροφών είναι μεγαλύτερη όταν η παρασκευή τους συνοδεύεται με βράσιμο της τροφής και οφείλεται στην παραγωγή της ουσίας 5-(υδροξυμεθυλο)-φουρφουράλης (ΗΜF).

Η μέση θανατηφόρος δόση (LD50) της ουσίας αυτής για τις μέλισσες είναι 150 mg/kg (Jachimowicz and El Sherbiny 1975). Νεαρές μέλισσες κάτω των τριών ημερών, όταν ταϊστούν με τροφή η οποία περιέχει HMF ίση ή μεγαλύτερη από 150 mg/kg πεθαίνουν σε ποσοστό πάνω από 50% πριν την 20η ημέρα της ζωής τους. Ο Kammerer (1989), πρότεινε για την ασφάλεια των μελισσών, οι μελισσοτροφές να έχουν HMF μικρότερη από 20 mg/kg. Την άποψη αυτήν υιοθέτησαν 10 χρόνια μετά και οι Γερμανοί επιστήμονες Werner von der Ohe, και Dustmann (1999), οι οποίοι προτείνουν οι μελισσοτροφές να διατίθενται στο εμπόριο όταν η περιεκτικότητά τους σε HMF είναι μικρότερη από 20 mg/kg.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι η τοξικότητα της ΗΜF ΔΕΝ εκδηλώνεται με άμεση θανάτωση των μελισσών αλλά με μείωση της διάρκειας ζωής τους. Να σημειωθεί ακόμη ότι το σιρόπι που προορίζεται για τη βιομηχανία αναψυκτικών είναι ακατάλληλο για τις μέλισσες, επειδή παράγεται με χρησιμοποίηση οξέων που αυξάνουν σημαντικά την HMF. Επίσης το σιρόπι που προέρχεται από άμυλο και περιέχει πολλή γλυκόζη και μαλτόζη δεν συνιστάται για τροφή ξεχειμωνιάσματος.

Στη διεθνή βιβλιογραφία οι υψηλές συγκεντρώσεις ΗΜF που βρίσκονται στις μελισσοτροφές θεωρούνται μια από τις αιτίες του Συνδρόμου κατάρρευσης των μελισσών. Άλλη αιτία τοξικότητας μελισσοτροφών μπορεί να είναι η ουσία βεταϊνη, η οποία βρίσκεται στη μελάσα, που αν και είναι τοξική και επικίνδυνη για τις μέλισσες, εντούτοις προτάθηκε για μελισσοκομική χρήση από τον Κανονισμό 1804/1999 της Βιολογικής Μελισσοκομίας, ο οποίος ίσχυσε μέχρι το έτος 2007.

H ΠΕΡΙΕΚΤΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΟΤΡΟΦΩΝ ΣΕ ΗΜF

ΖΥΜΑΡΙ ΤΥΠΟΥ ΒΑΝΙΛΙΑ

Δοκιμές στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας: Για την παρασκευή των ζυμαριών τύπου «βανίλιας» χρησιμοποιείται ειδική μηχανή (βανιλομηχανή) στην οποία αναδεύεται ισχυρά καυτό σιρόπι (θερμοκρασίας 116°C) με μικρή ποσότητα ξινού (κιτρικό οξύ)  ενώ παράλληλα ψύχεται. Στο σημείο που εξέρχεται το ζυμάρι, η θερμοκρασία δεν ξεπερνάει συνήθως τους 60°C. Σε 4 διαφορετικες δοκιμές που πραγματοποιήθηκαν στο Εργαστήριο Μελισσοκομίας Α.Π.Θ., με διαφορετική συγκέντρωση ξινού οι τιμές της HMF κυμάνθηκαν από 0,6 mg/kg έως 2,4 mg/kg (πίνακας 2). Η υψηλότερη τιμή προέκυψε στη μεγαλύτερη ποσότητα ξινού. Η ψύξη του ζυμαριού έγινε σε θερμοκρασία δωματίου (20°C) και σε άμεση χαμηλή θερμοκρασία περιβάλλοντος (περίπου 5°C). Η χαμηλότερη τιμή 0,6 εμφανίστηκε στο ζυμάρι που κρύωσε αμέσως, ενώ το ίδιο ζυμάρι που κρύωσε σε κλειστό χώρο έδωσε τιμή HMF 1,5.

Συμπεραίνουμε λοιπόν ότι κι εδώ η επίδραση του πιο όξινου περιβάλλοντος (περισσότερο ξινό) μπορεί να προκαλέσει μεγαλύτερη αύξηση της HMF, αλλά το επίπεδο σε αυτήν την περίπτωση είναι πολύ χαμηλό σε βαθμό που να μη θεωρείται σημαντική η συγκέντρωση του οξέως. Ούτε η ψύξη μετά τη συσκευασία μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την τιμή τηςHMF, διότι είναι από την αρχή σημαντικά χαμηλή. Σε επίπεδο λοιπόν τιμής HMF, τα ζυμάρια τύπου βανίλιας δε φαίνεται να παρουσιάζουν υψηλές τιμές παρά το γεγονός ότι η θερμοκρασία του αρχικού σιροπιού είναι μεγάλη, καθώς η ψύξη στους 60°C είναι άμεση κατά την παρασκευή του.

Αναλύσεις βανίλιας εμπορίου. Μελετήθηκαν ζαχαροζύμαρα τύπου βανίλιας εμπορίου (4 στον αριθμό) τα οποία αγοράστηκαν από το Νομό Θεσσαλονίκης. Οι τιμές HMF σε αυτά κυμάνθηκαν επίσης σε πολύ χαμηλές τιμές. Η ελάχιστη ήταν 0 mg/kg, ενώ η μέγιστη 12,9 mg/kg (πίνακας 3). Οι χαμηλές τιμές HMF στο ζαχαροζύμαρο τύπου βανίλια, όπως αναφέρθηκε και προηγουμένως οφείλονται στην επικράτηση ηπιότερων θερμοκρασιακών συνθηκών κατά την παρασκευή και στην άμεση ψύξη του παραγόμενου προϊόντος.

Απόσπασμα από το περιοδικό Μελισσοκομική Επιθεώρηση