Αν
και είναι ένα φαινόμενο που θα αρχίσει να εκδηλώνεται αφού θα έχει μπει για τα
καλά η άνοιξη, εν τούτοις θεωρούμε σκόπιμο να το περιγράψουμε εγκαίρως, λόγω
της μεγάλης του σπουδαιότητας.
Αναφερόμαστε φυσικά στη σμηνουργία, στο
κορυφαίο αυτό γεγονός της ζωής των μελισσών που αν και είναι ένα απολύτως
φυσικό φαινόμενο, εν τούτοις για εμάς τους μελισσοκόμους δεν είναι καθόλου
αρεστό και αυτό συμβαίνει για τρεις βασικούς λόγους:
Πρώτον,
γιατί τα μελίσσια μας χάνουν ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού τους και μάλιστα
την εποχή που οι μεγάλοι πληθυσμοί είναι το ζητούμενο, αφού μόνο αυτοί μας
εξασφαλίζουν ικανοποιητικές σοδιές.
Δεύτερον,
γιατί το μέρος του πληθυσμού που φεύγει παίρνει μαζί του μια μεγάλη ποσότητα
μελιού, για λόγους που όλοι μπορούμε να καταλάβουμε, μειώνοντας όμως έτσι
δραματικά τα αποθέματα της κυψέλης.
Και
τρίτον, γιατί οι πληθυσμοί που μένουν πίσω εισέρχονται στη διαδικασία
δημιουργίας μιας νέας γονιμοποιημένης βασίλισσας, γεγονός που φέρνει
καθυστερήσεις, αλλά που όμως κρύβει και κινδύνους για την επιτυχημένη κατάληξη
της όλης διαδικασίας – πολλές βασίλισσες χάνονται κατά τη φάση της
γονιμοποίησης.
Όσα όμως και να
γράψουμε ή ακόμα και να πούμε εμείς οι μελισσοκόμοι, ποτέ δεν θα καταφέρουμε να
προσεγγίσουμε το θέμα της σμηνουργίας με τον άμεσο και αντικειμενικό τρόπο που
μπορεί να το κάνει κάποιος που συμμετέχει σε αυτή και μάλιστα σε πρωταγωνιστικό
ρόλο.
Ας αφήσουμε
λοιπόν μια βασίλισσα σμηνουργίας να μας μιλήσει σχετικά...
«Ήταν στα μέσα
περίπου του περσινού Απρίλη. Η άνοιξη είχε ξεκινήσει πολύ καλά, από
μελισσοκομικής απόψεως, όπως λέμε. Έξω υπήρχε πλούσια ανθοφορία, και η συλλογή
τροφών, δηλαδή νέκταρος και γύρης, από τις συλλέκτριες εργάτριες μέλισσες ήταν
άφθονη. Ο καιρός είχε ζεστάνει για τα καλά, αν και βρισκόμασταν ακόμα στη μέση
της άνοιξης, και η βασίλισσα μητέρα μου γεννούσε ακατάπαυστα και με πολύ
εντατικούς ρυθμούς. Τα κεντρικά πλαίσια της κυψέλης είχαν γεμίσει γόνο, δηλαδή
αυγά, σκουληκάκια, προνύμφες και νύμφες, τα δε ακριανά με μέλι και γύρη. Η
βασίλισσα-μητέρα μου δυσκολευόταν να βρει ελεύθερα κελιά για να γεννήσει τα
αυγά της. Η κυψέλη μας ασφυκτιούσε από πληθυσμό και οι εργάτριες μέλισσες δεν είχαν σχεδόν χώρο για να κινηθούν. Επί
πλέον, υπήρχε μεγάλος αριθμός νεαρών εργατριών που βρίσκονταν σε ηλικία τροφών
( παραμάνων ), που δεν ήξεραν τι να κάνουν τον βασιλικό πολτό, που
ανάβλυζε από τους αδένες τους. Η
κατάσταση ήταν εκρηκτική, και όπως συμβαίνει, σχεδόν πάντα, σε τέτοιες
περιπτώσεις, το μελίσσι πήρε την απόφαση να σμηνουργήσει. Κατά τη σμηνουργία το
μελίσσι χωρίζεται, και η παλιά βασίλισσα, με τις μισές ή και λίγο περισσότερες
εργάτριες μέλισσες, από τις νεώτερες που διαθέτει η κυψέλη, μαζί με λίγους
κηφήνες, εγκαταλείπουν τη φωλιά τους αναζητώντας μια καινούργια. Πριν όμως
γίνει κάτι τέτοιο, φροντίζουν να έχουν δημιουργήσει καλοχτισμένα και άνετα
βασιλικά κελιά σμηνουργίας, έτσι ώστε μια νέα καλοθρεμμένη βασίλισσα να
γεννηθεί, και να αναλάβει τα καθήκοντα της, όταν η παλιά θα έχει φύγει. Για
εμάς τις μέλισσες, η σμηνουργία, είναι κάτι περισσότερο από μια απολύτως φυσική
διεργασία, μέσω της οποίας μας δίνεται η ευκαιρία να πολλαπλασιαστούμε. Είναι
μια γιορτή, ένα πανηγύρι που θα λέγατε εσείς οι άνθρωποι. Για τις εργάτριες
μέλισσες, που η φύση τους έχει στερήσει τη χαρά του ζευγαρώματος, και την
εμπειρία της αναπαραγωγής, η σμηνουργία είναι ένα υποκατάστατο του γαμήλιου
ταξιδιού που κάνουμε εμείς οι βασίλισσες, για να ζευγαρώσουμε με τους κηφήνες. Εξ άλλου, και
στις δυο αυτές περιπτώσεις, υπάρχει ο ίδιος ενθουσιασμός, το ίδιο κέφι, και το
ίδιο μουσικοχορευτικό περιβάλλον. Η σμηνουργία και το γαμήλιο ταξίδι έχουν
ταυτόσημους σκοπούς. Με τη πρώτη πολλαπλασιάζονται τα μελίσσια, ενώ με το
δεύτερο αναπαράγονται οι μέλισσες.
Οι προετοιμασίες
λοιπόν για τη σμηνουργία είχαν αρχίσει δεκαπέντε με είκοσι ημέρες περίπου πριν
αυτή να πραγματοποιηθεί. Μια πρώτη ενέργεια που έκαναν οι εργάτριες μέλισσες,
προς αυτή τη κατεύθυνση, ήταν φυσικά να
ετοιμάσουν μερικά βασιλικά κελιά. Για την ακρίβεια, η προεργασία για το κτίσιμο
των βασιλικών κελιών σμηνουργίας, είχε γίνει πολύ πριν, από τότε που οι
εργάτριες μέλισσες, είχαν αρχίσει να χτίζουν τις κηρήθρες. Αυτή τη τακτική, την
ακολουθούν πάντα τα μελίσσια, γιατί, από
ένστικτο ενεργώντας, θέλουν να είναι προετοιμασμένα για το ενδεχόμενο μιας
σμηνουργίας.
Μια δεύτερη
ενέργεια ήταν, να αρχίσουν το εντατικό τάισμα, με βασιλικό πολτό φυσικά, της
βασίλισσας-μητέρας μου, που είχε πάρει φόρα και γεννούσε, όπου εύρισκε ελεύθερο
κελί. Όπως ήταν λοιπόν φυσικό, γέννησε και μέσα στα βασιλικά κελιά που είχαν
ετοιμάσει οι εργάτριες. Κάπου εδώ εμφανίζομαι και εγώ, αφού ήμουν μια από τις
πέντε υποψήφιες βασίλισσες του μελισσιού. Μια βδομάδα πριν αρχίσει η
σμηνουργία, οι εργάτριες άλλαξαν τη συμπεριφορά τους προς τη μητέρα μου. Στην αρχή σταμάτησαν να τη ταΐζουν, βάζοντας
την στην ουσία σε υποχρεωτική δίαιτα. Στην συνέχεια άρχισαν να την τρέχουν. Να
την τρέχουν στη κυριολεξία! Με τραβήγματα, σπρωξίματα, και δαγκώματα, την
ανάγκασαν να κινείται συνεχώς, καταφέρνοντας με το τρόπο αυτό να χάσει πολύ από
το βάρος της. Όλα αυτά δεν τα έκαναν οι εργάτριες από σαδιστικές τάσεις, αλλά
γιατί ήθελαν να προετοιμάσουν την βασίλισσα τους για την επικείμενη σμηνουργία,
όπου θα έπρεπε να είναι σε θέση να πετάξει. Μερικές μέρες πριν το μεγάλο
γεγονός, υπήρχε μεγάλος αναβρασμός στο μελίσσι. Μερικές χιλιάδες νεαρές
μέλισσες είχαν κρεμαστεί στην πρόσοψη της κυψέλης, σχηματίζοντας ένα «γένι».
Είχαν φροντίσει να γεμίσουν το πρόλοβό τους, που στην ουσία είναι ένας σάκος
αποθήκευσης νέκταρος πριν το στομάχι τους, με μέλι, έτσι ώστε να έχουν
αποθέματα τροφής, εν όψη της φυγής τους προς το άγνωστο. Την ημέρα ακριβώς που
σφραγίστηκε το δικό μου βασιλικό κελί, δηλαδή έξι ημέρες πριν να εκκολαφθώ,
γύρω στο μεσημέρι, έγινε το μεγάλο γεγονός.
Οι εργάτριες
άρχισαν να τρέχουν δεξιά-αριστερά σαν τρελές, δημιουργώντας ένα φοβερό βουητό.
Παρακινούσαν και άλλες μέλισσες να τις ακολουθήσουν, και κάποια στιγμή άρχισαν
να τραβούν και τη βασίλισσα-μητέρα μου έξω από τη κυψέλη. Το σύνθημα είχε
δοθεί! Η επιχείρηση σμηνουργία είχε αρχίσει! Ξάφνου μια τεράστια μάζα μελισσών,
που αντιστοιχούσε στο 60% περίπου του συνολικού ενήλικου πληθυσμού, εγκατέλειψε
κατά κύματα την κυψέλη, με πολύ φασαρία και θόρυβο, κρύβοντάς της προς στιγμή
τον ήλιο. Σε λίγη ώρα, όλο αυτό το πλήθος των νεαρών μελισσών, είχε κρεμαστεί
στο κλαδί ενός κοντινού δένδρου, δημιουργώντας ένα ζωντανό «τσαμπί», με την
βασίλισσά τους κάπου στο κέντρο του
σχηματισμού. Αμέσως μετά, ανιχνεύτριες μέλισσες ξεχύθηκαν προς όλα τα σημεία
του ορίζοντα, προκειμένου να ανακαλύψουν τον κατάλληλο χώρο, για την καινούργια
τους φωλιά. Κάποιες απ αυτές επέστρεψαν μετά από λίγη ώρα, και με χορευτικές
κινήσεις, προσπαθούσαν να εξηγήσουν στις συντρόφους τους, τα αποτελέσματα των
ερευνών τους. Δηλαδή τι χώρο είχαν ανακαλύψει, που βρισκόταν αυτός, και άλλες
σχετικές πληροφορίες. Κάποιες άλλες δείχνοντας μεγαλύτερο ενθουσιασμό,
προέτρεπαν τις υπόλοιπες μέλισσες να τις ακολουθήσουν με προορισμό το νέο χώρο
που είχαν βρει.
Όση ώρα όμως
συνέβαιναν αυτά, ο μελισσοκόμος είχε πληροφορηθεί τα γεγονότα, και όπως φάνηκε
είχε τελείως διαφορετική άποψη για την εξέλιξη τους. Γι αυτόν απώλεια σμήνους
σήμαινε απώλεια χρημάτων. Έτσι έσπευσε να προσφέρει αυτός ο ίδιος, την ασφάλεια
μιας νέας φωλιάς που αναζητούσε το μελίσσι της σμηνουργίας.
Για το σκοπό
αυτό, έκοψε στην αρχή, όσα μικρά κλαδάκια προεξείχαν από το τσαμπί, που είχαν
δημιουργήσει οι μέλισσες, γύρω από το μεγάλο κλαδί. Στη συνέχεια τις ψέκασε με
λίγο σιρόπι, προφανώς για να τις ηρεμίσει, και αφού έβαλε κάτω ακριβώς από το
τσαμπί μια άδεια ανοιχτή κυψέλη, τίναξε ξαφνικά το κλαδί, και έτσι οι
περισσότερες μέλισσες βρέθηκαν, θέλοντας και μη, μέσα στη κυψέλη. Στη συνέχεια,
σκέπασε τη κυψέλη, και έδωσε χρόνο σε όσες μέλισσες είχαν πέσει έξω απ’ αυτό,
να μπουν σιγά-σιγά μέσα, πράγμα που σε λίγη ώρα έγινε.
Αργότερα, έμαθα
από κάποιες συλλέκτριες μέλισσες της κυψέλης μας, ότι το μελίσσι που είχε
σμηνουργήσει, ο αφεσμός όπως λέγεται,
συνενώθηκε με ένα άλλο αδύνατο μελίσσι, που όμως είχε νέα βασίλισσα. Το
τι έγινε από εκεί και πέρα δεν το γνωρίζω, μα έτσι και αλλιώς αυτό δεν είχε
καμία σημασία για μένα.
Όταν είχα
πληροφορηθεί τότε τα γεγονότα, περίμενα να πάρει η μπάλα και εμένα, και να τι
εννοώ με αυτό. Οι περισσότεροι μελισσοκόμοι πιστεύουν ότι, οι βασίλισσες που
σμηνουργούν ή που προέρχονται από σμηνουργία, όπως εγώ για παράδειγμα, έχουν
μέσα στο DNA τους τη
σμηνουργία.
Αυτό όμως δεν
είναι καθόλου ευχάριστο για τους μελισσοκόμους, όπως εξηγήσαμε πιο πάνω. Έτσι
λοιπόν τις περισσότερες φορές αλλάζουν τις βασίλισσες αυτές, με άλλες καλύτερων
προδιαγραφών ή συνενώνουν τους αφεσμούς με άλλα μελίσσια που έχουν νέα
βασίλισσα, οπότε η παλιά εξαφανίζεται. Για λόγους όμως που δεν έμαθα ποτέ, κάτι
τέτοιο στη περίπτωσή μου δεν συνέβη. Θα πρέπει μάλιστα να σας αποκαλύψω ότι,
φέτος δεν έχει ανοίξει καμιά «κουβέντα» μέσα στη κυψέλη, για ένα τέτοιο
ενδεχόμενο. Δεν γνωρίζω αν αυτό διαψεύδει την άποψη πως, η σμηνουργία είναι
κληρονομικό χαρακτηριστικό, όπως πιστεύουν πολλοί, γιατί φέτος την άνοιξη οι
συνθήκες ήταν εντελώς διαφορετικές, από ότι ήταν πέρυσι. Δηλαδή φέτος είχαμε
ήπιες ανθοφορίες, και κανονικές για την εποχή θερμοκρασίες. Όμως και ο ίδιος ο
μελισσοκόμος, φέτος υπήρξε περισσότερο προνοητικός, και φρόντισε, όπως θα δούμε
πιο κάτω, να δώσει εγκαίρως περισσότερο
χώρο στο μελίσσι μας, προσθέτοντας ένα δεύτερο
πάτωμα στη κυψέλη μας. Ακόμα
δημιούργησε από εμάς μιας παραφυάδα,
ένα νέο μικρό μελίσσι δηλαδή, αραιώνοντας έτσι τον πληθυσμό μας.
Δεν γνωρίζω αν
αυτοί οι μελισσοκομικοί χειρισμοί, δηλαδή η προσθήκη πατώματος και το «κόψιμο»
του μελισσιού, για τη δημιουργία παραφυάδας, εμπόδισαν μια πιθανή σμηνουργία ή
έπαιξε κάτι άλλο ρόλο. Εκείνο όμως που γνωρίζω είναι ότι, σμηνουργία δεν έγινε
από το μελίσσι μας.»
Απόσπασμα από το
βιβλίο «Η Ιστορία Μιας Βασίλισσας» του Μανόλη Δερμάτη, από τις εκδόσεις Ειρήνη
Παππά – Μελισσοκομική Επιθεώρηση.
Επιμέλεια: Μανόλης Δερματης, ερευνητής μελισσοκόμος, συγγραφέας του βιβλίου "Η Ιστορία Μιας Βασίλισσας"
1 Σχόλια
Γεια σας ονομαζομαι Δημητρης,ειμαι νεος μελισσοκομος και θα ηθελα τα "φωτα σας" στις παρακατω απορείες.Εαν αφησουμε ενα μελισσι να φτιαξει βασσιλικα κελια σμηνουργιας και τα σφραγισει, μπορουμε να μεταφερουμε τη βασσιλισα με τον αναλογο πληθυσμο σε αλλη κυψελη,καταστρεφωντας βεβαια τα βασσιλικα κελια.Εαν ναι, τι γινεται με το μητρικο μελισσι;μπορουμε να κοψουμε παραφυαδες μοιραζωντας τα πλαισια με τα βασσιλικα κελια,μεταφερωντας τα στις κατάληλες αποστασεις;Εαν ολα τα παραπανω ειναι εφικτα,τι γινεται με την προδιαθεση του μελισσιου για σμηνουργια;Εαν υπαρχει καποια απορια για καποιο απο τα ερωτηματα μου,παραμενω στη διαθεση σας για διευκρινησεις.Ευχαριστω εκ των προτερων για το χρονο σας!
ΑπάντησηΔιαγραφήΓια οποιαδήποτε ερώτηση πάνω στις αναρτήσεις μας , αφήστε ένα σχόλιο και εμείς με χαρά θα σας απαντήσουμε. Ορεινή Μέλισσα! Καλώς Ήρθατε!