Οι ΤΟΠ φθινοπωρινοί - χειμωνιάτικοι χειρισμοί. 30 Χρόνια εμπειρίας απο ένα μεγάλο επαγγελματία μελισσοκόμο...

Σήμερα έχουμε ένα άρθρο στην Ορεινή Μέλισσα, το οποίο θεωρώ ότι είναι απο τα σημαντικότερα που έχουμε δημοσιεύσει με τους πιο σημαντικούς χειρισμούς φθινοπώρου και χειμώνα. Ποιό είναι το μυστικό της επιτυχίας; Το παρόν άρθρο αναδημοσιεύται απο το περιοδικό Μελισσοκομική Επιθεώρηση, και περιέχει όλο το απόσταγμα της εμπειρίας, επαγγελματία μελισσοκόμου με πολλά χρόνια πείρας στη πλάτη του.
Η πηγή του άρθρου www.melissokomikiepitheorisi.gr

Γράφει ο επαγγελματίας μελισσοκόμος Μόσχος Ντιώνιας...
Έπειτα από 30 χρόνια εµπειρίας στη µελισσοκοµία θα ήθελα να γράψουµε σε αυτό το τεύχος για τη δυσκολότερη περίοδο του µελισσιού, από το φθινόπωρο δηλαδή έως την άνοιξη. Για πολλούς µελισσοκόµους αυτό είναι και ένα στοίχημα, πώς θα βγάλουν τα µελίσσια τους στην άνοιξη, µε όσο το δυνατό λιγότερες απώλειες, δυνατά, υγιή και έτοιµα να τα χρησιµοποιήσουν είτε για δηµιουργία παραφυάδων είτε για παραγωγή ανοιξιάτικου µελιού.

Η διαχείµαση των µελισσιών είναι δύσκολη, ιδίως στο βορρά, όπου ο χειµώνας διαρκεί πολύ και οι θερµοκρασίες είναι ιδιαίτερα χαµηλές. Τόσα χρόνια στα µελίσσια, κάθε άνοιξη, προσπαθούσα να βρω και να διορθώσω τις αιτίες για τις οποίες ορισµένα µελίσσια χάνονταν. Γιατί χάνονταν ή  γιατί έµεναν µικρά΄? "Η διαχείµαση ξεκινάει από τον Αύγουστο"

Τις περισσότερες φορές, ανάλογα και µε την εµπειρία του καθενός, φτάνουµε στην πηγή και βρίσκουµε τις αιτίες. Τώρα οι πεπειραµένοι µελισσοκόµοι γνωρίζουν. Εγώ θα προσθέσω τις δικές µου εµπειρίες, παρατηρήσεις και πρακτικές πάνω στη διαχείµαση, αυτά που εφαρµόζω δηλαδή στη Βόρεια Ελλάδα. Για τη Νότια Ελλάδα, ας µας µιλήσουν οι νότιοι, διότι τα ζητήµατα εκεί είναι διαφορετικά.  Υπάρχουν και περιοχές, όπως όλοι γνωρίζουµε, όπου τα µελίσσια δεν ξεγονεύουν καθόλου κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Η διαχείµαση, κατά τη γνώµη µου, βασίζεται σε τέσσερεις πυλώνες:
1. Καταπολέµηση βαρρόα
2. Ανανέωση πληθυσµού
3. Τοποθεσία µελισσοκοµείου
4. ∆ιατροφή



"τα µελίσσια που θα µπούνε στο χειµώνα πρέπει να ξεκινήσουν από τον Σεπτέµβριο χωρίς βαρρόα (καταπολέµηση Αύγουστο)"

Είναι πολύ σηµαντικό να έχουµε στο νου µας ότι τα τέσσερα αυτά σηµεία πρέπει να τα δούµε συνδυαστικά και να κατανοήσουµε καλά πότε και για ποιό λόγο θα παρέµβουµε, καθώς και τί ακριβώς πρέπει να κάνουµε. Θα προχωρήσω, κάνοντας πέντε ερωτήσεις για να σας βάλω στο κλίµα.
• Ανανεώνουμε πληθυσμό για τον χειμώνα με βαρρόα?
• Ανανεώνουμε πληθυσμό με φτωχή γύρη?
• Ανανεώνουμε πληθυσμό με ιώσεις?
• Τί ποσοστό πληθυσµού ανανεώνουµε προτού µπούµε στο χειµώνα?
• Αρκεί ένα απάνεµο µέρος για να ξεχειµωνιάσουµε?

Πάµε, λοιπόν, να αναλύσουµε τα ζητήµατα αυτά και να επισηµάνουµε τί πρέπει  να προσέξει ο µελισσοκόµος για να έχει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμαµα την άνοιξη.

1. Καταπολέµηση Βαρρόα
Η διαχείµαση ξεκινάει από τον Αύγουστο
Την εποχή αυτή, η πρώτη µας δουλειά είναι να καθαρίσουµε το µελίσσι από τη βαρρόα, να δηµιουργήσουµε δηλαδή γόνο καθαρό. Γόνος και µέλισσες που θα πάνε για διαχείµαση δεν πρέπει να έχουν βαρρόα. Το ποσοστό πρέπει να είναι σχεδόν µηδενικό. Εξυπακούεται ότι η καταπολέµηση θα πρέπει να γίνεται µε επαναλήψεις για να «πιάσει» όλο τον κύκλο του γόνου ή µε κάποιο σκεύασµα διαρκείας, όπως αυτό που περιγράφηκε στο προηγούµενο τεύχος (γλυκερίνη µε οξαλικό οξύ). Όσον αφορά την μέθοδο αυτή (δείτε εδώ περισσότερα).



Η αντίληψη ότι θα πρέπει αργά το φθινόπωρο το µελίσσι να ξεγονέψει προκειµένου να κάνουµε καλύτερα την καταπολέµηση θεωρώ ότι είναι τελείως λανθασµένη. Και αυτό γιατί οι βαρρόα που υπάρχουν πάνω στις µέλισσες τον Οκτώβρη προέρχονται από τον τελευταίο γόνο, πράγµα που σηµαίνει ότι δεν είχαµε καθαρό γόνο τον Αύγουστο και αυτό δηµιουργεί διπλό πρόβληµα:
1. Οι χειµερινές µέλισσες θα είναι αδύναµες από τον παρασιτισµό του ιδίου του ακάρεος,
και
2. Ως γνωστόν η βαρρόα δεν έρχεται µόνη, αλλά κουβαλάει και ιούς. Οι ιοί αυτοί µεταφέρονται στις µέλισσες και παραµένουν σε αυτές 2 µήνες ακόµη και µετά την πλήρη καταπολέµηση του ακάρεος. Αυτό σηµαίνει 3 γενιές µε µειωµένο ανοσοποιητικό. Αν κάνουµε καταπολέµηση αργά το φθινόπωρο έχουµε όλον το χειµώνα αδύναµες µέλισσες από τον παρασιτισµό που υπέστησαν, αλλά και µε µειωµένο το ανοσοποιητικό τους από τους ιούς.



Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα να είναι επιρρεπείς στη νοσεµίαση κοκ. Για τα µελίσσια που θα πάνε στο πεύκο τα πράγµατα αλλάζουν. Εκεί διακόπτεται η πορεία προς το χειµώνα, ο γόνος σταµατάει αλλά οι µέλισσες καταπονούνται πολύ και, αργότερα, υπάρχει ένα πρόβλημαµα για το οποίο θα µιλήσουµε παρακάτω. Για αυτόν το λόγο επισηµαίνω ότι τα µελίσσια που θα µπούνε στο χειµώνα πρέπει να ξεκινήσουν από το Σεπτέµβριο χωρίς βαρρόα (καταπολέµηση τον  Αύγουστο) ώστε να φτιάξουν µια γενιά καθαρή.

Κατόπιν η γενιά αυτή θα παράξει µια καλύτερη γενιά µελισσών και µετά µια τρίτη γενιά, πλέον χωρίς βαρρόα και χωρίς ιούς, ώστε να οδεύσουµε προς το χειµώνα καθαροί, µε όσο το δυνατό µεγαλύτερο ποσοστό ανανεωµένων µελισσών.

"∆εν µπορούµε να πάµε µε  γερασµένες µέλισσες στο χειµώνα. Μετά το πεύκο η ανανέωση πληθυσµού είναι µονόδροµος."



Τη βαρρόα λοιπόν, επαναλαµβάνω καθώς είναι πολύ σηµαντικό, την καθαρίζουµε αργά το καλοκαίρι. Είναι µια πρακτική την οποία εφαρµόζουµε και για τα µελίσσια που θα µεταφερθούν στα πεύκα, προκειµένου να είναι και αυτά καθαρά και να µην υπάρχει επιµόλυνση µεταξύ των µελισσιών,  λόγω του µεγάλου συνωστισµού που συχνά παρατηρείται στα πευκοδάση από απρόσεκτους µελισσοκόµους (δυστυχώς υπάρχουν και αυτοί).

Νωρίς την άνοιξη πρέπει να γίνει ένα τεστ για τον εντοπισµό του βαθµού προσβολής πριν την έναρξη του γόνου. Αν δούµε ότι υπάρχει βαρρόα, τότε πρέπει να κάνουµε θεραπεία σε ολόκληρο το κοπάδι. Είναι σηµαντικό να γνωρίζουµε το ποσοστό µε το οποίο αρχίζει το µελίσσι την άνοιξη. Αν ξεκινήσει µε µηδενικό ποσοστό, τότε είναι δύσκολο να αυξηθεί αργότερα, εκτός αν επιµολυνθεί από άλλα γειτονικά µελισσοκοµεία στα οποία δεν έχει πραγµατοποιηθεί θεραπεία. Αν το µελίσσι ξεκινήσει την άνοιξη µε µία βαρρόα είναι εντελώς διαφορετικό σε σχέση µε το αν ξεκινήσει µε 50.

 Οι 50 βαρρόα, ως αφετηρία την άνοιξη, είναι ένας µεγάλος αριθµός που συνιστά προσβολή της οποίας τα αποτέλεσµα θα φανούν το Μάιο, οπότε και θα υπάρχει σοβαρό πρόβληµα. Απαιτείται, µάλιστα, προσοχή κατά τη διάρκεια του χειµώνα ώστε να µην έλθουν άλλα κοπάδια φορτωµένα µε βαρρόα κοντά στα δικά µας και έχουµε χειµερινή επιµόλυνση.



Αυτό σαφώς ισχύει και για τα δικά µας κοπάδια που θα βγάλουµε από τα πεύκα. Ποτέ δεν τα βάζουµε µαζί µε αυτά που έµειναν πίσω. Θα πάνε σε δικό τους ξεχωριστό χειµαδιό (µετά την ανανέωση του πληθυσµού σε διάφορες ανθοφορίες, εφόσον χρειαστεί), όπου και θα τους δοθεί η απαραίτητη φροντίδα (η οποία θα περιλαµβάνει ξανά καταπολέµηση βαρρόα).

Η εφαρµογή των φαρµάκων κατά τη διάρκεια του χειµώνα µε βρίσκει αντίθετο. Γιατί να δώσουµε το χειµώνα µια τοξική ουσία (όλα τα φάρµακα είναι τοξικά); Πολύ περισσότερο δε, σε µία περίοδο του κύκλου ζωής του µελισσιού που είναι εκ των πραγµάτων δύσκολη. Γιατί να δώσουµε φάρµακα σε ένα µελίσσι το ∆εκέµβρη µήνα; Αυτό δεν πρέπει να γίνεται. Για όλους τους παραπάνω λόγους καταλήγουµε ότι την βαρρόα πρέπει να την καταπολεµήσουµε από τον Αύγουστο µέχρι τις αρχές Σεπτεµβρίου. Θα πρέπει να φροντίσουµε ώστε τα µελίσσια µας να µην έχουν βαρρόα το φθινόπωρο, αλλά απεναντίας να είναι δυνατά και να διαθέτουν γόνο καθαρό και υγιή.

2. Ανανέωση πληθυσµού
 ∆εν µπορούµε να πάµε µε γερασµένες µέλισσες στο χειµώνα. Μετά το πεύκο η ανανέωση πληθυσµού είναι µονόδροµος

Έχουµε γερασµένο πληθυσµό, ιδιαίτερα αν έχουµε µείνει πολύ καιρό στο πεύκο. Πρέπει, πάση θυσία, να βρούµε τρόπο  να ανανεώσουµε τον πληθυσµό µας, να διανύσουµε ακόµη και µεγάλες αποστάσεις, διαφορετικά τα µελίσσια θα χαθούν.Η ανανέωση του πληθυσµού πρέπει όχι µόνο να γίνει, αλλά και να φανεί.

Για παράδειγµα, σε ένα εξάρι µελίσσι ή σε ένα µε επτά πλαίσια πληθυσµού, τί ποσοστό πληθυσµού ανανεώνεται σε µια µικρής διάρκειας γυρεοδοτική περίοδο; Αν κάνουµε 2-3 κύκλους γόνου, τότε το 80% των µελισσών µέσα στο µελίσσι είναι ανανεωµένο. Είναι άλλο να µπουν τα µελίσσια µε 20% ανανεωµένες µέλισσες, άλλο µε 40% και εντελώς διαφορετικό αν το 80% των µελισσών είναι νεαρές.

Πολλές φορές βλέπουµε 10άρια µελίσσια τον Οκτώβριο να βγαίνουν µε 2 πλαίσια την άνοιξη. ∆εν µιλάµε για άρρωστα µελίσσια, αλλά µόνο για τη γήρανση του πληθυσµού. Και όταν οι χρονιές είναι καλές και έχουµε δώσει τη δέουσα προσοχή ως προς την ανανέωση του πληθυσµού, βλέπουµε 5άρι µελίσσι τον Οκτώβριο να παραµένει 5άρι και το Φεβρουάριο. Είναι πολύ σηµαντικό, λοιπόν, να γνωρίζουµε το ποσοστό των µελισσών που είναι νεαρές το ∆εκέµβριο.




Η ποιότητα της ανανέωσης του πληθυσµού έχει σχέση µε τη διάρκεια της νοµής. ∆ιότι µία γενιά, µόνο, δεν αρκεί. Για την ποιοτική ανανέωση του πληθυσµού παίζουν ρόλο πολλοί παράγοντες και συνδυασµοί αυτών, ένας εκ των οποίων είναι ο χρόνος σε σχέση µε την ποιοτική τροφή. Για παράδειγµα, προκειµένου να αποµακρυνθούν οι ιώσεις που προαναφέραµε απαιτούνται 2 µε 3 γενιές, δηλαδή εύλογο χρονικό διάστηµα σε καλή νοµή. Επίσης, η ποιότητα των µελισσών (ικανότητα παραγωγής βασιλικού πολτού) που θα εκθρέψουν τις χειµερινές µέλισσες από λάρβες έως τις πρώτες µέρες της ζωής τους ως τέλεια έντοµα, το λιπόσωµα (βιτελλογενίνη) που θα σχηµατίσουν και θα αποθηκεύσουν οι χειµερινές µέλισσες κοκ απαιτούν χρόνο σε καλή νοµή.

Η ανανέωση του πληθυσµού άλλες χρονιές µπορεί να σταµατήσει τον Σεπτέµβριο, άλλες τον Οκτώβριο και άλλες τον Νοέµβριο. ∆εν είµαστε σίγουροι ποιά περίπτωση είναι η καλύτερη. Ας πάρουµε ένα παράδειγµα. Πάµε σε όψιµη σουσούρα το Νοέµβριο για να φτιάξουµε τον τελευταίο γόνο της χρονιάς και τα µελίσσια «απλώνουν» ωραίους γόνους. Έπειτα «κλείνει» ο καιρός απότοµα και τα µελίσσια σχηµατίζουν σφαίρα. Οι µέλισσες που θα εκκολαφθούν δε θα φάνε γύρη (σε κατάσταση µελισσόσφαιρας δεν µπορούν να φάνε γύρη) µε αποτέλεσµα οι µέλισσες αυτές να έχουν µικρό προσδόκιµο ζωής και ενδεχοµένως να πεθάνουν σε 15-20 µέρες.

 Ουσιαστικά, και χειµερινές µέλισσες δεν φτιάξαµε και τα µελίσσια καταπονήσαµε. Τελικά, δηλαδή, µας βγήκε σε κακό η µεταφορά στη σουσούρα, παρόλο που θεωρήσαµε ότι πράξαµε ορθά βλέποντας τους ωραίους και «απλωµένους» γόνους στα µελίσσια µας.



3. Η τοποθεσία του µελισσοκοµείου το χειµώνα
Η τοποθεσία του ξεχειµωνιάσµατος των µελισσιών µας παίζει έναν από τους σηµαντικότερους ρόλους για τη σωστή διαχείµαση. Τοποθετούµε τα µελίσσια µας πάντα στον ήλιο και µε την πρόσοψη προς αυτόν, σε όποια περιοχή και αν βρισκόµαστε. Οι πτήσεις καθαρισµού, όταν ο ήλιος είναι «φάτσα», µπορεί να γίνουν και µε 5οC (5 βαθµοί υπό σκιά σηµαίνει ότι στον ήλιο έχουµε πάνω από 12-13 οC). Μπορούµε ακόµη να τοποθετήσουµε τα µελισσοσµήνη και σε ένα λόφο όπου φυσάει αέρας (όχι βοριάς ο οποίος πρέπει  να είναι πάντα στην πλάτη), αρκεί να έχουµε όλη την ηµέρα ήλιο. Είναι προτιµότερο από το να έχουµε τα µελίσσια σε µέρος απάνεµο, αλλά µε σκιά. Εκεί, θα έχουµε µεγάλο πρόβληµα κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Η τοποθέτηση των µελισσιών κατά τη διαχείµαση πρέπει να είναι πάνω σε τούβλα.

∆ε συµφωνώ µε την τοποθέτηση πάνω σε λάστιχα, γιατί είναι πολύ ψηλά και το µελίσσι παλαντζάρει όταν επικρατούν δυνατοί άνεµοι. Εµπειρικά θα σας πω ότι το καλύτερο ύψος είναι 10cm πάνω από το έδαφος µε ελαφρά κλίση προς τα µπροστά

Επίσης, τοποθετούµε µία πέτρα επάνω από την κυψέλη διότι τα τελευταία χρόνια έχουµε πολλά και έντονα καιρικά φαινόµενα και έχουµε γίνει πολλές φορές µάρτυρες µελισσιών που «φέρνουν τού-µπες». Γενικά, ξεχειµωνιάζουµε στα ηµιορεινά και µακριά από λιµνάζοντα µέρη. Τα µελισσοκοµεία κατά τη διάρκεια του χειµώνα δεν πρέπει να είναι κοντά στη θάλασσα και θα πρέπει να είναι σε κοντινή απόσταση από την έδρα µας, ώστε  να κάνουµε συχνούς ελέγχους. Για παράδειγµα αναφέρω τις καλές ηµέρες του χειµώνα, όπου µετά από τις πτήσεις καθαρισµού πηγαίνουµε να ελέγξουµε εάν οι νεκρές µέλισσες βρίσκονται σε φυσιολογικά επίπεδα. Συνηθίζω να λέω ότι
«τα µελίσσια τα ξεχειµωνιάζουµε στην αυλή µας »

Τέλος, θα πρέπει να είναι κοντά ώστε να ελέγχουµε άµεσα, µε ευκολία και σε τακτά χρονικά διαστήµατα τα αποθέµατα των τροφών και να πραγµατοποιούµε δειγµατοληπτικούς ελέγχους  για νοσεµίαση.  Ένα σηµαντικό, επίσης, που πρέπει να αναφερθεί είναι η τοποθέτηση και η χωροταξία των µελισσιών µας στο µέρος που ξεχειµωνιάζουµε.

Ακόµη και κατά τη διάρκεια του χειµώνα παρατηρείται µεγάλη παραπλάνηση, ιδιαίτερα όταν τα µελίσσια µπαίνουν κοντά το ένα στο άλλο. Πολλοί λένε «έλα µωρέ τώρα, χειµώνας είναι…» και τα τοποθετούν πυκνά και σε µεγάλες γραµµές.

Μικρή συμβουλή: "Mέλια ανοιχτά - ανώριµα ή µέλια από ανθοφορίες που από τη φύση τους έχουν πολύ υγρασία (κουµαριά, σουσούρα) µπορούν να µείνουν µέσα στα µελίσσια χωρίς κανένα πρόβληµα και δεν θα ξινίσουν αν τα µελίσσια είναι συµπιεσµένα"


Το πρόβληµα είναι µεγαλύτερο όταν δεν υπάρχουν φυσικά σηµάδια και η τοποθεσία είναι «φλατ» (πολλά µέρη είναι τέτοια). Το ίδιο πρόβληµα µε την παραπλάνηση εµφανίζεται όταν, επίσης, υπάρχουν γραµµές µελισσιών σε δασικούς δρόµους χωρίς σηµάδια ή σε χορτολιβαδικές εκτάσεις.

Τα µελίσσια που κλείνονται για µεγαλύτερο χρονικό διάστηµα των 15-20 ηµερών µέσα στις κυψέλες, όταν ξαναβγαίνουν και επιστρέφουν, πραγµατοποιούν επαναπροσανατολισµό.  Όταν έχουν τοποθετηθεί πυκνά, παραπλανούνται. Για το λόγο αυτό, παρατηρούµε πολλές φορές την άνοιξη τα ακριανά µελίσσια να είναι πολύ δυνατά και πολυπληθή, ενώ τα µεσαία αδύνατα. Προσοχή, λοιπόν, στην παραπλάνηση κατά το ξεχειµώνιασµα! Υπάρχει πρόβληµα. Βάλτε σηµάδια, βάλτε διαφορετικά χρώµατα στις κυψέλες. Είναι σηµαντικό, το ζούµε!

4. Τροφές για ξεχειµώνιασµα
Τα µελίσσια πρέπει να έχουν από νωρίς τροφές στα λεγόµενα «στεφάνια». ∆εν πρέπει να κουράζουµε τα µελίσσια µε ταΐσµατα, ειδικά όταν έχουν σταµατήσει το  γόνο και η κατανάλωση αργά το φθινόπωρο δεν είναι ιδιαίτερα µεγάλη.

"Tοποθετούµε τα µελίσσια µας πάντα στον ήλιο και µε πρόσοψη σε αυτόν σε όποια περιοχή κι αν είµαστε. 5 βαθµοί υπό σκιά σηµαίνει ότι στον ήλιο έχουµε πάνω από 12-13oC"


∆εν πρέπει να βάζουµε ζυµάρι αργά το Νοέµβριο και ∆εκέµβριο. Τί να το κάνουν; Τα µελίσσια όταν βάζουµε τροφή απλά την κατεβάζουν, την αποθηκεύουν στα κελιά και πρέπει να την ωριµάσουν, οπότε το πιθανότερο είναι να δηµιουργηθεί υγρασία.

Όπως και να έχει, το µελίσσι καταναλώνει ενέργεια είτε όταν τροφοδοτείται µε το µπουκάλι είτε µε το ζυµάρι. Αυτά πρέπει να γίνονται νωρίς, όταν έχουµε αυξηµένο µεταβολισµό και οι γενιές µελισσών που θα αναλάβουν αυτή την ενεργοβόρα διαδικασία θα έχουν πεθάνει ως το ∆εκέµβρη.

Αυτήν την εργασία δεν πρέπει να την εκτελούν µέλισσες που θέλουµε να φτάσουν στο Φεβρουάριο και Μάρτιο. Πρέπει να αφήσουµε το µελίσσι να ξεκουραστεί. Εκτός βέβαια αν υπάρχει ανάγκη, όταν το µελίσσι δεν έχει καθόλου αποθέµατα είτε γιατί δεν φροντίσαµε εµείς είτε γιατί µετά το πεύκο του πήραµε όλα τα µέλια.

Σε αυτήν την περίπτωση δε µπορούµε να είµαστε ήσυχοι. Τότε πρέπει να βάλουµε ένα καλό ζυµάρι επάνω στο µελίσσι ή οποιαδήποτε άλλη τροφή που έχετε διαπιστώσει ότι στην περιοχή σας δουλεύει καλύτερα προκειµένου να µη µας πεθάνουν τα µελίσσια. Ωστόσο η βασική πρακτική είναι ότι
το µμελίσσι πρέπει για ένα µεγάλο χρονικό διάστηµα να µπει στο χειµώνα µε στεφάνια και  να µην βάζουµε τροφές

Όταν αρχίσει να γονεύει την άνοιξη, τότε χρειάζεται προσοχή γιατί η κατανάλωση είναι µεγάλη και, ως γνωστόν, τα στεφάνια «φεύγουν» γρήγορα. Οι θερµοκρασίες µπορεί να πέσουν και να υπάρχουν κηρήθρες µε µέλι δίπλα στη µελισσόσφαιρα, µε το ρίσκο όµως οι µέλισσες  να µην µπορούν να πάνε να το πάρουν λόγω κρύου.

Τα µελίσσια πρέπει τον χειµώνα να είναι σφιγµένα, ούτως ώστε να δηµιουργείται µια ζεστή φωλιά που παίζει σηµαντικό ρόλο, τουλάχιστον στη Βόρεια Ελλάδα. Έτσι, περιορίζεται και η κατανάλωση τροφών και αποφεύγουμεµε µία σειρά καταστάσεών που προκαλούν στρες στο µελίσσι αυτή την εποχή (γόνος, υγρασία, διοξείδιο του άνθρακα, έξοδα, πτήσεις κλπ).

Στα συµπιεσµένα µελίσσια, µελίσσια δηλαδή που έχουν τον χειµώνα τον ίδιο αριθµό µελισσών σε όλα τα πλαίσια, έχουµε, επίσης, τα εξής πλεονεκτήµατα:
• Η πρόσβαση στις τροφές είναι εύκολη.
• Η θερμοκρασία είναι ίδια σε όλα τα πλαίσια. Δεν κινδυνεύουν οι µέλισσες που βρίσκονται στις παρυφές της σφαίρας  να πεθάνουν από το κρύο σε κάποια απότοµη αλλαγή της θερµοκρασίας (ακόµη και στα ακριανά πλαίσια θα πρέπει  να έχει όσες µέλισσες έχουν και τα κεντρικά).
• Ποτέ δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα υγρασίας (τουλάχιστον
στον χώρο της φωλιάς), µέλια ανοιχτά, ανώριµα ή µέλια από ανθοφορίες που από τη φύση τους έχουν πολύ υγρασία (κουµαριά, σουσούρα) µπορούν να µείνουν µέσα στα µελίσσια χωρίς κανένα πρόβληµα και δε θα ξινίσουν, αν τα µελίσσια είναι συµπιεσµένα.
• Αυτά τα μελίσσια μπορούν να ταϊστούν ακόμη και με μπουκάλι µέσα στον χειµώνα αν χρειαστεί ή νωρίς την άνοιξη.

Το µέγεθος του µελισσιού που θα µπει στον χειµώνα, ώστε να µπορεί να ξεχειµωνιάσει και να ξεκινήσει καλά την άνοιξη, εκτιµάται σύµφωνα µε την περιοχή και χρειάζεται την ανάλογη εµπειρία
. Το µέγεθος της φωλιάς (σε πόσα πλαίσια θα περιοριστεί δηλαδή) πρέπει να είναι αντίστοιχο µε το µέγεθος του µελισσιού. Η ποιότητα της τροφής για το ξεχειµώνιασµα παίζει σηµαντικό ρόλο.

Έχουν γραφεί πολλά, όπως π.χ. ότι τα µελιτώµατα δεν είναι κατάλληλα. Παρατηρούµε, όµως, όλα αυτά τα χρόνια, ότι αυτό συµβαίνει µόνο σε περιπτώσεις µε ακραία καιρικά φαινόµενα οπότε και θα υποχρεωθούν τα µελίσσια  να παραµείνουν µέσα στην κυψέλη δύο ή και παραπάνω συνεχόµενους µήνες. Όπως ακριβώς έγινε, για παράδειγµα, πέρυσι στη Θράκη όπου σηµειώθηκαν για τρείς συνεχό-µενους µήνες αρνητικές θερµοκρασίες.

Κάτι τέτοιο, όµως, συναντάται κάθε 20 και πλέον χρόνια. Για δεκαπέντε µέρες δεν υπάρχει πρόβληµα. Το έχουµε ζήσει και το ξέρουµε, σε κανονικές συνθήκες δεν έχουν πρόβληµα τα µελίσσια που ξεχειµωνιάζουν µε µελιτώµατα στην Ελλάδα. Εξαρτάται, λοιπόν, από το τη συχνότητα µε την οποία βγαίνουν οι µέλισσες για να αδειάσουν το έντερό τους κατά τη διάρκεια του χειµώνα. Αν βγαίνουν µία φορά κάθε 15 µέρες, όπως συνήθως συµβαίνει, δεν υπάρχει κανένα πρόβληµα.

Υπάρχουν, βέβαια, ορισµένα µελιτώµατα που έχουν κάποιες τοξικές ουσίες. Αλλά και αυτό, πρέπει να σας πω, ότι ξεπερνιέται αν οι µέλισσες έχουν αντικατασταθεί σωστά το φθινόπωρο και είναι ακµαίες, υγιείς και χωρίς βαρρόα.

Κλείνοντας, ας µιλήσουµε για το δεύτερο κίνδυνο του χειµώνα, τη νοσεµίαση. Έχω να σηµειώσω ότι αν πραγµατοποιήσουµε καλή καταπολέµηση της βαρρόα νωρίς τον φθινόπωρο, σωστές ανανεώσεις του πληθυσµού και ξεχειµωνιάσουµε µε συµπιεσµένα µελίσσια, τότε δεν έχουµε να φοβόµαστε από τη νοσεµίαση.

Ήδη µετράµε πολλές χρονιές σχεδόν µηδενικά ποσοστά σπορίων νοσεµίασης σε µελίσσια που δεν πήγαν στο πεύκο και ακολούθησαν µια σωστή πορεία από το φθινόπωρο προς τον χειµώνα. Τέλος, ας µην ξεχνάµε ότι πρέπει να ξεχειµωνιάζουµε µε  νέες µάνες. Βασίλισσες άνω των 3 ετών έχουν απώλειες µέχρι και 80%.  Όταν πρωτοξεκίνησα, µε ρώτησε ένας παλιός και µεγάλος µελισσοκόµος. - «Πόσα µελίσσια θα κάνεις;»
- «Πολλά » του απάντησα.
- «Ένα να ξέρεις », µου είπε, «να κάνεις τόσα, όσα µπορείς να επιθεωρήσεις το φθινόπωρο ». Τώρα πια έχω καταλάβει τί εννοούσε.

Τα άρρωστα µελισσοσµήνη του φθινοπώρου είναι µεγάλη πληγή για τη µελισσοκοµία. Το φθινόπωρο γίνονται πολλές λεηλασίες. Να έχουµε υπόψη µας ότι ένα άρρωστο µελίσσι µπορεί να µολύνει µία ολόκληρη περιοχή. Για αυτό, το φθινόπωρο πρέπει να είµαστε πολύ προσεκτικοί, να ξέρουµε ακριβώς τί συµβαίνει µέσα σε κάθε κυψέλη µας και να έχουµε τον χρόνο να τα επιθεωρούµε.

∆ιαφορετικά κάνουµε κακό και σε εµάς και στους γύρω µας. Αυτά λοιπόν για την ώρα από µένα, αν και θα µπορούσαµε  να πούµε πολλές ακόµη λεπτοµέρειες. Οι επιστήµονες έχουν  γράψει πάρα πολλά και υπάρχει µεγάλη βιβλιογραφία σχετικά µε τη διαχείµαση. Εγώ, από την πολύχρονη εµπειρία µου ως επαγγελµατίας µελισσοκόµος, παρέθεσα ορισµένα πράγµατα και παρατηρήσεις που έχω δει ότι έχουν αποτέλεσµα στην πράξη, µε την ελπίδα ότι τα πορίσµατα αυτά θα φανούν χρήσιµα στα νέα παιδιά και βοηθήσουν τους νέους συναδέλφους να χτίσουν τη µελισσοκοµική τους δραστηριότητα σε υγιείς βάσεις για τους ίδιους και τους γύρω τους.
 Έπεται συνέχεια! Στο επόµενο τεύχος θα βάλουµε και πατώµατα