Αποκατάσταση αφεσμών: Όταν αποτύχει η πρόληψη της σμηνουργίας.

Όπως έχουμε γράψει σε πρόσφατο άρθρο μας που μιλούσαμε για τη σμηνουργία, το φαινόμενο αυτό πρέπει, όχι μόνο να το θεωρούμε φυσικό, μα και απόλυτα αναγκαίο από την πλευρά των μελισσών.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως με την ωοτοκία της μάνας γίνεται ανανέωση των πληθυσμών, αλλά τα μελίσσια σαν αυτόνομη οντότητα, πολλαπλασιάζονται με τη σμηνουργία. Όσοι μάλιστα από εμάς είχαμε την τύχη να παρακολουθήσουμε την εκδήλωσή της, διαπιστώσαμε πως πρόκειται για ένα πραγματικό πανηγύρι των ιπταμένων φίλων μας.

Και πως θα μπορούσε να γίνεται διαφορετικά, αφού αυτό που είναι η παρθενική πτήση και η σύζευξη για τη βασίλισσα, είναι η σμηνουργία για τις παρθένες μελισσούλες μας?

Αυτοί ακριβώς είναι και ο λόγοι που στον τίτλο του σημερινού μας θέματος χρησιμοποιούμε τον όρο «αποκατάσταση αφεσμών», αντί του όρου «σύλληψη αφεσμών» που έχει καθιερωθεί και χρησιμοποιείται συνήθως! Μπορεί κανείς να χρησιμοποιεί τη λέξη συλλαμβάνω για δραπέτες, παράνομους, φυγόδικους και εγκληματίες, μα για έναν αφεσμό που το μόνο του έγκλημα είναι ότι κάνει αυτό που η φύση το προστάζει, δεν είναι καθόλου δόκιμο να την χρησιμοποιεί! 

Μετά όμως από αυτή την μακροσκελή, μα απαραίτητη, εισαγωγή, ας μπούμε στην ουσία του θέματος και ας δούμε πως μπορούμε εμείς οι μελισσοκόμοι να δράσουμε έτσι ώστε ένα τέτοιο φαινόμενο να μην αποβεί σε βάρος των «συμφερόντων» μας! 

Γιατί θα πρέπει να παραδεχτούμε πως αλλιώς τα βλέπουν τα πράγματα οι μέλισσες και αλλιώς εμείς! Μπορεί η σμηνουργία να είναι μια «ευλογημένη» διαδικασία για τις μέλισσες, για εμάς όμως τους μελισσοκόμους είναι πρόβλημα, αν γίνει παρά τη θέλησή μας και το σπουδαιότερο, αν γίνει χωρίς να το πάρουμε είδηση...

Έχοντας παρουσιάσει από αυτές τις ηλεκτρονικές σελίδες όλες τις γνωστές και σπουδαίες μεθόδους εντατικής μελισσοκομίας, έχουμε στην ουσία αναφέρει κάθε δυνατό τρόπο πρόληψης αλλά και καταστολής αυτού του φαινομένου. 

Θα πρέπει όμως να παραδεχτούμε πως όση πρόνοια και να επιδείξουμε εμείς οι μελισσοκόμοι και όσες μεθόδους και τεχνάσματα και να εφαρμόσουμε, έρχονται χρονιές που η σμηνουργία δεν καταπολεμάτε με κανέναν τρόπο. Εκεί ακριβώς η φύση δείχνει όλο της το μεγαλείο και εμείς οι ταπεινοί παρατηρητές της... υποκλινόμαστε!

Έτσι, κάποιες φορές, είτε από αμέλεια, γιατί δεν εφαρμόσαμε κάποια προληπτικά μέτρα, είτε από άλλους ανεξέλεγκτους παράγοντες, τα μελίσσια μας σμηνουργούν και ένα όμορφο απομεσήμερο βλέπουμε το πρώτο ολοζώντανο τσαμπί από μέλισσες να κρέμεται σε ένα κλαρί κάποιου κοντινού δένδρου του μελισσοκομείου μας.

Το πως μαζεύουμε ένα τέτοιο νεαρό σμήνος από ένα κλαδί δέντρου, είναι ένα θέμα χιλιοειπωμένο και δεν κρίνουμε σκόπιμο να το επαναλάβουμε.

Αντίθετα, το πως μπορούμε να «σπιτώσουμε», να αποκαταστήσουμε δηλαδή, όπως αναφέρουμε και στον τίτλο μας, έναν σμάρι ή αφεσμό ή πουλί, όπως λένε οι παλαιότεροι, το θεωρούμε κάπως πιο περίπλοκη και τεχνική περίπτωση.

Δυστυχώς, μα κάποια σχετική επιστημονική μελέτη για το κατάλληλο μέγεθος μιας κυψέλης που θα μπορούσε να προτιμηθεί από ένα νέο σμήνος, δεν έχει γίνει στην Ελλάδα.

Για το λόγο αυτό, εμείς οι Έλληνες μελισσοκόμοι, δεν έχουμε παρά να πειραματιζόμαστε και να αυτοσχεδιάζουμε, προκειμένου να καταλήξουμε σε κάποιον χειρισμό που να έχει ένα καλό στατιστικό αποτέλεσμα, στην προσέγγιση των αφεσμών.

Έτσι, δεν υπάρχει κάποια μοναδική και δοκιμασμένη πρακτική για το θέμα αυτό, και ο κάθε μελισσοκόμος τραβάει το δικό του δρόμο, σύμφωνα με τις γνώσεις και την εμπειρία του.

Παρ όλα αυτά όμως, υπάρχουν κάποια αντικειμενικά δεδομένα που έχουν καταγραφεί και που θεωρούνται απαραίτητα  στην προσέλκυση των αφεσμών.

Το πρώτο είναι πως οι σμηνουργίες γίνονται συνήθως από τα μέσα Μάρτη έως το τέλος του Μάη, ανάλογα με τη χρονιά και την περιοχή. Το δεύτερο είναι πως συνήθως γίνονται τις πρωινές προς μεσημβρινές ώρες της ημέρας. Το τρίτο είναι πως πάντα οι αφεσμοί επιλέγουν έναν ενδιάμεσο σταθμό κοντά στο μελισσοκομείο, πριν καταλήξουν σε μια τελική επιλογή της νέας τους φωλιάς, οπότε και αναχωρούν για εκεί. Αυτός ο ενδιάμεσος σταθμός τους βρίσκεται συνήθως σε ένα ύψος από 1,5 έως 3 μέτρα και κάθονται εκεί από κάμποσες ώρες, έως και λίγες μέρες.

Στα ειδικά αυτά στοιχεία, θα πρέπει να προσθέσουμε και τρία ακόμα, που ισχύουν για όλες τις μέλισσες και όχι μόνο σε αυτές των αφεσμών!

Πρώτον, ότι στις μέλισσες αρέσουν ιδιαίτερα κάποιες μυρωδιές, δεύτερον ότι την άνοιξη που συμβαίνουν οι σμηνουργίες, τρελαίνονται για ζεστασιά και τρίτον, ότι δεν αφήνουν ποτέ απροστάτευτο φρέσκο γόνο, που τις τραβάει σαν μαγνήτης.

Με βάση αυτές τις τρεις παρατηρήσεις θα σας περιγράψουμε ένα πολύ ελκυστικό ενδιάμεσο κατάλυμα που αν το έχουμε κρεμάσει σε κάποιο σημείο του μελισσοκομείου μας, τα νεαρά σμήνη μας δύσκολα θα αντισταθούν στον πειρασμό να το προτιμήσουν.

Βρίσκουμε ένα χαρτόκουτο μεσαίου μεγέθους, από σκληρό χαρτόνι - η συσκευασία των μεταλλικών κουτιών γάλακτος είναι η πιο κατάλληλη – του διπλώνουμε τα αφτιά σταυρωτά (το κλείνουμε δηλαδή) και του σφραγίζουμε τις χαραμάδες με μια χαρτοταινία, αφού προηγουμένως το έχουμε πασπαλίσει εσωτερικά με μια κηραλοιφή που να περιέχει αιθέριο έλαιο μελισσόχορτου ή ευκαλύπτου και του έχουμε τοποθετήσει μέσα μια παλιά σκουρόχρωμη κηρήθρα. 

Εναλλακτικά, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και μαντιλάκια αφεσμών, τα οποία ανοίγουμε λίγο στην άκρη για να μην εξατμιστεί το περιεχόμενο τους ή τα τοποθετούμε σε δεύτερη φάση, όταν έρθει η ώρα.

Στη συνέχεια, με ένα ξυράφι κάνουμε σε μια από τις μικρές πλευρές του κουτιού, μια μακρόστενη χαρακιά σε σχήμα Π, διαστάσεων 10Χ2 (ύψος)  εκατοστών και σκουντάμε το χαραγμένο μέρος προς τα έξω, δημιουργώντας μια πρώτης τάξεως εσωτερική σανίδα προσγείωσης.

Περιτυλίγουμε το κουτί με μια  μαύρη σακούλα σκουπιδιών, φροντίζοντας να αφήνει ακάλυπτο μόνο το εμπρός του μέρος, από το οποίο όμως ξεπέχει λίγα εκατοστά. 

Το κουτί αυτό το κρεμάμε σε κάποιο κλαρί ενός γειτονικού δένδρου του μελισσοκομείου μας φροντίζοντας να το βρίσκει ο ήλιος κάποιες ώρες την ημέρα και το άνοιγμα που του έχουμε κάνει να βλέπει από νοτιοανατολικά έως νοτιοδυτικά.

Καθώς ο ήλιος θα το ζεσταίνει το κουτί, λόγω της μαύρης σακούλας, θα δημιουργείται τις επίμαχες ώρες που βγαίνουν οι αφεσμοί, ένα ειδυλλιακό περιβάλλον για αυτούς, λόγο της ζεστασιάς που θα έχουν μαζέψει αλλά και της ευωδιάς των «υλικών» που του έχουμε βάλει μέσα που θα γίνεται πιο έντονη  ακριβώς λόγω αυξημένης θερμοκρασίας του κουτιού.

Τα κουτιά - πρόχειρα καταλύματα- αυτά των αφεσμών θα πρέπει να τα έχουμε ετοιμάσει από πριν και όταν πλησιάζει η ώρα να τα κρεμάσουμε στα γύρω δένδρα. Εξ άλλου, έτσι όπως θα είναι τυλιγμένα με τη νάιλον σακούλα δεν κινδυνεύουν να πάθουν ζημιές από κάποια ανοιξιάτικη νεροποντή.

Η επιτυχία αυτού του εγχειρήματος θα είναι μεγάλη, αλλά και αν ακόμα δεν πιαστούν όλοι οι αφεσμοί, θα μπορούμε να μετακινήσουμε κάποιο από αυτά τα κουτιά δίπλα σε κάποιον αφεσμό που θα έχει προτιμήσει την υπαίθρια εγκατάστασή του, αφού προηγουμένως το ανοίξουμε και βάλουμε μέσα ένα πλαίσιο με λίγο ανοιχτό γόνο.

Με το τρόπο αυτό θα μαζέψουμε ακόμα και τα πιο «απαιτητικά» νεαρά μας μελίσσια, τα οποία στη συνέχεια, μπορούμε να μεταγγίσουμε σε μια κανονική κυψέλη.

Επιμέλεια: Μανόλης Δερμάτης, μελισσοκόμος, συγγραφέας, ερευνητής.