Πρόπολη, ο χρυσός που κρύβουν τα μελίσσια

Η πρόπολη είναι ρητινώδης κολλητική ουσία που συλλέγουν οι μέλισσες από διάφορα φυτά, την εμπλουτίζουν με κερί, γύρη, ένζυμα και άλλες ουσίες και τη χρησιμοποιούν για να στεγανοποιήσουν και απολυμάνουν το εσωτερικό της κυψέλης. Η ονομασία οφείλεται στο ότι οι μέλισσες την τοποθετούν μπροστά στην είσοδο της κυψέλης (προ της πύλης) ώστε να την στενέψουν και να εμποδίσουν την είσοδο στην κυψέλη διαφόρων εχθρών όπως είναι τα ποντίκια, οι μεγάλες πεταλούδες, τα φίδια και άλλα.

Σήμερα η επιστημονική έρευνα έδειξε οι μέλισσες συλλέγουν την πρόπολη από τα φυτά και στην συνέχεια την επεξεργάζονται με τα υγρά του στομάχου τους.

Οι μέλισσες ταξιδεύουν σε μεγάλες αποστάσεις και συλλέγουν την πρόπολη από ορισμένα δέντρα. Η μέλισσα όταν φθάνει στην κυψέλη ξεφορτώνεται από την πρόπολη που κουβαλάει με την βοήθεια των άλλων μελισσών. Τα δέντρα από τα οποία η μέλισσα παράγει την πρόπολη είναι όλα τα είδη λεύκας, η ιτιά, τα σκλήθρα, η οξιά, η φτελιά, η βελανιδιά, η ιπποκαστανέα, ο ευκάλυπτος, όλα τα είδη των κωνοφόρων, κ.α.

Πρόπολη παράγει μόνο η ευρωπαϊκή μέλισσα (Apis mellifera), ενώ οι ασιατικές μέλισσες δεν παράγουν.

Χημική Σύσταση

Η χημική σύσταση της πρόπολής εξαρτάται από το είδος του φυτού που η μέλισσα έχει επισκεφθεί. Η πρόπολη δεν έχει σταθερή σύνθεση, αλλά το χρώμα της, η οσμή της αλλά και οι φαρμακευτικές της ιδιότητες εξαρτώνται από την σύνθεσή της και αυτή εξαρτάται από την εποχή συγκομιδής και την προέλευση του φυτού.

Η πρόπολη περιέχει κυρίως:

• ρητίνες (50-55%),
• κερί και λιπαρά οξέα (20- 35%),
• αιθέρια έλαια (2-10%),
• γύρη (5%).

Οι κυριότερες ουσίες που έχουν ανιχνευθεί στην πρόπολη είναι:

• Αμινοξέα.
• Αρωματικά οξέα και εστέρες. Παρουσιάζουν μυκητοκτόνο και βακτηριοκτόνο δράση
• Αλειφατικά οξέα και εστέρες
• Φλαβονόλες
• Φλαβόνες. Παρουσιάζουν μυκητοκτόνο δράση, μείωση αρτηριακής πίεσης
• Αλκοόλες
• Αλδεύδες
• Υδρογονάνθρακες
• Κετόνες
• Τερπενοειδή
• Βιταμίνη Β1, Β5, και η προβιταμίνη Α

Φυσικές Ιδιότητες

Το χρώμα της πρόπολης ποικίλει από το κίτρινο στο σκούρο καφέ ανάλογα με την προέλευση των ρητινών που περιέχει. Το χρώμα της πρόπολης εξαρτάται από την φυσική της σύσταση. Συνήθως είναι καφέ-πράσινη, καστανή, ή έχει σκούρο καφέ. Είναι αδιάλυτη στο νερό και διαλυτή στην αιθανόλη και την γλυκόλη όπως και στη βενζίνη και σε διάλυμα καυστικού νατρίου.

Σε θερμοκρασίες πάνω από 25-45ο C είναι μαλακή, εύπλαστη και κολλά στα χέρια, ενώ σε θερμοκρασίες από 0-15ο C γίνεται σκληρή και εύθραυστη. Σε θερμοκρασίες άνω των 45ο C είναι εξαιρετικά κολλώδης ενώ λειώνει στους 60-70ο C.

Η συλλογή, ο καθαρισμός, η συσκευασία, της πρόπολης

Η πρόπολη αποτελεί ένα ακόμη προϊόν της κυψέλης και γι αυτό ειδικά σε χώρες του εξωτερικού, οι μελισσοκόμοι εμπορεύονται την πρόπολη, αλλά έχουν κατασκευάσει και ειδικές κατασκευές στην κυψέλη, για να την συγκομίζουν. Η βάση αυτών των κατασκευών είναι η δημιουργία οπών από τους μελισσοκόμους ώστε να έρχονται οι μέλισσες και να τις γεμίζουν. Η συλλογή της πρόπολης πρέπει να γίνεται το καλοκαίρι με ζεστό καιρό όταν αυτή είναι εύπλαστη. Υπολογίζεται ότι από μία κυψέλη λαμβάνεται μία ποσότητα 300 γραμμαρίων το έτος.

Για μεγάλη παραγωγή καθαρής πρόπολης χρησιμοποιείται ένα ειδικό πλαστικό εύκαμπτο πλέγμα που τοποθετείται επάνω στους κηρηθροφορείς.

Πριν διατεθεί η πρόπολη για πώληση πρέπει να καθαρίζεται ώστε να απομακρύνονται διάφορα τεμάχια από ξένες ουσίες. Χρησιμοποιείται η εμβάπτιση της πρόπολης σε κρύο νερό επανειλημμένα μέχρι να καθαρίσει εντελώς. Στην συνέχεια τα τεμάχια της πρόπολης ξηραίνονται και εξετάζονται προσεκτικά για την απομάκρυνση κάποιου υπολείμματος ξένης ύλης. Στην συνέχεια ακολουθεί θέρμανση σε μπεν-μαρί ώστε να απομακρυνθεί το κερί.

Μετά τον καθαρισμό συσκευάζεται σε πλαστικές σακούλες που τοποθετούνται σε γυάλινα βάζα. Ακατάλληλη για χρησιμοποίηση είναι η πρόπολη που σκέπαζε τρωκτικά, ή προέρχεται από κυψέλες που δέχτηκαν επεμβάσεις με διάφορα φάρμακα όπως είναι η κηροσκορίνη ή η ναφθαλίνη ή είναι παλιά (περισσότερο από 2 έτη).

Η καλή ποιότητα της πρόπολη εξαρτάται από:

• Το αν έχει συλλεχθεί πρόσφατα
• Να είναι καθαρή
• Να μη περιέχει ρητίνες
• Να μη περιέχει ξένες ύλες

Η επεξεργασία

Η πρόπολη για να χρησιμοποιηθεί για φαρμακευτική χρήση, πρέπει να περάσει από ορισμένα στάδια επεξεργασίας ώστε να είναι ωφέλιμη για τον ανθρώπινο οργανισμό.

Τα στάδια αυτά επεξεργασίας είναι τα εξής:
Καθάρισμα πρόπολης. Απομακρύνονται οι ξένες ύλες
Απομάκρυνση του κεριού
Βάμμα πρόπολης. Μετά την απομάκρυνση του κεριού, θερμαίνεται και προστίθεται αιθυλική αλκοόλη, φιλτράρεται και δημιουργείται το «βάμμα της πρόπολης»
Πρόπολη σε σκόνη. Κονιορτοποιείται, αναμιγνύεται με σκόνη πούδρας σε αναλογία 1:2 και δημιουργείται η «πρόπολη σε σκόνη» που χρησιμοποιείται στην επούλωση πληγών.

Οι χρήσεις της πρόπολης από τις μέλισσες
Η μέλισσα χρησιμοποιεί την πρόπολη για να κλείνει σχισμές που υπάρχουν στην κυψέλη ώστε να προστατεύεται η θερμομόνωση της κυψέλης αλλά και σαν υλικό επιχρίσματος του εσωτερικού της κυψέλης. Οι μέλισσες καλύπτουν το σώμα ποντικών που πέθαναν μέσα στην κυψέλη με πρόπολη ώστε να τα απομονώσουν και να προστατεύσουν την κυψέλη από μολύνσεις.

Λόγω των αντιμικροβιακών της ιδιοτήτων της πρόπολης, η κυψέλη διατηρείται σε περιβάλλον καθαρό και υγιές.

Οι χρήσεις της πρόπολης σαν θεραπευτικός παράγοντας

Η πρόπολη έχει βακτηριοστατικές και βακτηριοκτόνες ιδιότητες που δρουν επιλεκτικά σε διάφορα βακτήρια. Δεν επηρεάζεται η φυσική μικροχλωρίδα του στομάχου του ανθρώπου από την κατανάλωση της πρόπολης. Χρησιμοποιείται για τη θεραπεία πληγών των αναπνευστικών οργάνων, της στοματικής κοιλότητας, και άλλων περιοχών του ανθρώπινου σώματος. Περιέχει σε μεγάλες συγκεντρώσεις φλαβόνες, φλαβονόλες και φλαβονόνες οι οποίες επιδρούν στον οργανισμό με διαφόρους τρόπους. Οι ουσίες αυτές έχουν αντιφλεγμονώδη δράση στις αρθρώσεις, στο δέρμα και στους βλεννώδεις ιστούς, προστατεύουν τη βιταμίνη C από οξειδώσεις. Έχουν ευεργετική επίδραση στα τριχοειδή αγγεία και παρατείνουν τη δράση της αδρεναλίνης αναστέλλοντας την α-μεθυλο τρανσφεράση. Αναστέλλουν τη συνάθροιση ερυθροκυττάρων, βελτιώνουν την κυκλοφορία του αίματος στα τριχοειδή αγγεία, έχουν αντιβακτηριδιακή δράση στα «gram θετικά» και «gram αρνητικά» βακτήρια και έχουν αντισηπτική δράση.

Το αλκοολικό εκχύλισμα πρόπολης 50% χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της χρόνιας ωτίτιδας. Επίσης η πρόπολη χρησιμοποιείται κατά του χρόνιου κνησμού, για τη θεραπεία της τοπικής κοκκινίλας, της φαρυγγίτιδας, των μυκητιάσεων και σε γενικά προβλήματα ωτορινολαρυγγολογίας. Βοηθά στην αντιμετώπιση προβλημάτων ρευματικής αρθρίτιδας και σπονδυλικής αγκύλωσης. Η πρόπολη έχει θετικά αποτελέσματα στη θεραπεία των αγγειοκινητικών νεύρων που προκαλούν την καταρροή των αναπνευστικών κυττάρων.

Χρησιμοποιείται στην αντιμετώπιση του έλκους και προβλημάτων του προστάτη καθώς επίσης και για θεραπεία προβλημάτων της στοματικής κοιλότητας.

Παράλληλα την πρόπολη την συναντούμε σε καλλυντικά, λοσιόν κρέμες προσώπου, σαπούνια, σαμπουάν αλλά και οδοντόπαστες.

Τα πολλά φλαβονοειδή και η συγκέντρωση της σε αρωματικά μόρια είναι η αρχή της αντιβακτηριδιακής, αντιιικής, αντιμυκητιακής, αντιπαρασιτικής, αντιφλεγμονώδης, αναισθητικής και επουλωτικής της δράσης. Επίσης είναι πολύ αποτελεσματική στην υγιεινή της στοματικής κοιλότητας, υπό μορφή σκευασμάτων πλύσεως του στόματος, επειδή καταπολεμά τις διάφορες λοιμώξεις και την κακοσμία.

Βοηθάει στην θεραπεία κρυολογημάτων, πονόλαιμων, χρόνιων φαρυγγίτιδων, άφθων, γαστρεντερίτιδας, κολίτιδας και άλλων ασθενειών.

Το φυσικό απολυμαντικό της Ιπποκράτειας θεραπευτικής χρησιμοποιείται και στις μέρες μας, εσωτερικά και εξωτερικά, για την ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος και την εξυγίανση της επιδερμίδας.

Σύμφωνα με την διεθνή βιβλιογραφία οι θεραπευτικές δράσεις της πρόπολης είναι οι εξής:

• Καταστρέφει ή σταματά τον πολλαπλασιασμό μεγάλου αριθμού βακτηρίων όπως είναι οι σταφυλόκοκκοι, στρεπτόκοκκοι και η σαλμονέλα.
• Οι αντιμυκητιακές της ιδιότητες οφείλονται στο καφεϊκό οξύ, την πινοσαεμπρίνη και την πινομπασκίνη
• Είναι αποτελεσματική στην αντιμετώπιση ιώσεων, του έρπη, κ.α.
• Έχει επουλωτική δράση
• Έχει ισχυρές αναισθητικές δράσεις που οφείλονται στα αιθέρια έλαια.
• Η αντιφλεγμονώδης δράση της αφορά την ρευματοειδή αρθρίτιδα, φλεγμονές της τραχείας, κλπ.
• Διεγείρει το σχηματισμό κυττάρων και ιστών
• Σε εσωτερική χρήση έχει αντιρρευματική δράση
• Ενισχύει το ανοσοποιητικό σύστημα
• Χρησιμοποιείται στην τεχνολογία τροφίμων σαν αντιοξειδωτικός παράγοντας.
• Χρησιμοποιείται σαν αναστολέας βλαστήσεως
• Ενισχύει την αυτοάμυνα των φυτών και έχει ιδιότητες εντομοαπωθητικές. Επίσης αποτελεί βιολογικό φάρμακο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί μόνη της ή σε ανάμιξη με θείο ή άλατα χαλκού για αντιμετώπιση ασθενειών των φυτών όπως είναι ο περονόσπορος στο λάχανο, μπρόκολο, η αλτερνάρια και το ωίδιο στα κολοκυνθοειδή, κλπ

Μερικά άτομα παρουσιάζουν φαινόμενα αλλεργίας από την κατανάλωση πρόπολης.
Η πρόπολη μπορεί να την βρούμε στο εμπόριο υπό μορφή ακατέργαστης στερεής πρόπολης ή με την μορφή διαφόρων σκευασμάτων πρόπολης όπως είναι η σκόνη πρόπολης, αλοιφές, γαλακτώματα πρόπολης, αλκοολικά ή γλυκολικά βάμματα και εκχυλίσματα πρόπολης, σιρόπια πρόπολης, έλαια πρόπολης, χάπια και ταμπλέτες πρόπολης κ.α. Επίσης, σκευάσματα πρόπολης μπορούν να συνδυαστούν με άλλα προϊόντα της μέλισσας, όπως η γύρη και το μέλι, ή ακόμη και με φυτικά σκευάσματα βοτάνων.

Η πρόπολη δεν έχει τοξική δράση στον άνθρωπο. Προληπτικά μπορεί κανείς να παίρνει ημερησίως 1-3 ταμπλέτες πρόπολης ή 20-25 σταγόνες αλκοολικού βάμματος πρόπολης περιεκτικότητας τουλάχιστον 30%.